________________
રાખ્યશતક
૧૬૧ જેમ કૂતરો પોતાની લાળથી વ્યાપ્ત એવા સૂકા હાડકાને ચાટે છે (અને તેમાં સુખ માને છે), તેમ પ્રાણી પોતાની વાસનાના રસથી વાસનાના કારણે વસ્તુઓ વડે ખૂશ થાય છે. ૬૮ विधाय कायसंस्कार-मुदारघुसृणादिभिः । आत्मानमात्मनैवाहो !, वञ्चयन्ते जडाशयाः ॥ ६९ ॥
આશ્ચર્યની વાત છે કે જડબુદ્ધિવાળા પુરુષો, ઉત્તમ એવાં કેસર આદિ દ્રવ્યોથી પોતાની કાયાનો સંસ્કાર કરીને, પોતાની જાતે જ પોતાને ઠગે છે. ૬૯.
स्वान्तं विजित्य दुर्दान्त-मिन्द्रियाणि सुखं जयेत् । तत्तु तत्त्वविचारेण, जेतव्यमिति मे मतिः ॥ ७० ॥
દુઃખે કરીને વશ કરી શકાય તેવા મનને પ્રથમ જીતવાથી જ ઈન્દ્રિયો સુખેથી જીતી શકાય છે અને તે મનને તત્ત્વના વિચારથી જીતવું જોઈએ, એમ મને લાગે છે. ૭૦.
सञ्चरिष्णुरसौ स्वैरं, विषयग्रामसीमसु । स्वान्तदन्ती वशं याति, वीतकर्मानुशासनात् ॥ ७१ ॥
વિષયરૂપી ગામના સીમાડાઓમાં ઈચ્છાનુસાર ફરવાના સ્વભાવવાળો આ મનરૂપી હાથી, જેમનાં કર્મો ચાલ્યાં ગયાં છે એવા, વીતરાગભગવંતના અનુશાસનથી વશ થાય છે. ૭૧.
मनःपवनयोरैक्यं, मिथ्या योगविदो विदुः । बम्भ्रमीति यतः स्वैर-मतीत्य पवनं मनः ॥ ७२ ॥
યોગના જાણકારો મન અને પવન એક છે એવું જે કહે તે ખોટું છે; કારણ કે, મન, પવનનું ઉલ્લંઘન કરીને ઈચ્છાનુસાર પરિભ્રમણ કરે છે. ૭૨.
