Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૫)
(યોગદષ્ટિ સમુચ્ચય વ્યાખ્યાનો કહી જીવોને પા૫ કાર્ય કરતા અટકાવવામાં શક્તિહીન છે કે, યુકિત પુરસ્સર પણ એમ ન માનનાર પ્રત્યે આ કહેવો, એ ઈશ્વરનું અપમાન નથી? વિટંબણા નથી? મિથ્યાષ્ટિ મૈત્રીભાવ- સ્નેહ ગુમાવે છે, દ્વેષ કરે છે, હલકાઈ નથી?
અને સામાના બીજા ગુણોના પ્રમોદભાવ પણ ગુમાવી જગકર્તૃત્વમાં ઈશ્વરની વીતરાગતા નિંદા કરે છે. ત્યાં પછી એને “જીવનમાં હણાય:
મૈત્રીઆદિભાવ તો હોવા જ જોઈએ.’ એવી મૈત્રી આના કરતાં બહેતર છે કે, ઈશ્વરને વીતરાગ
આદિભાવની કોઇ પરતત્રતા રહેતી નથી. એ તો નિર્વિકાર માની આવી જગત્સર્જનના ખટપટ વિનાનો
અસદ્ આગ્રહો મૂકી દે, તો જ મૈત્રી આદિ ભાવના કહેવો. કેમકે જગતના વિચિત્ર સર્જનમાં તો રાગદ્વેષ
પરતત્રતા આવે. સમ્યગૃષ્ટિ આત્માને કોઇ અસદુ કરવા પડે, ત્યાં ઈશ્વરની વીતરાગતા હણાય.
આગ્રહ હોતો નથી, તેથી એનામાં મૈત્રી આદિ ભાવોનું પરંતુ એકાંત એક દ્રષ્ટિ રાખી એવો અસદુ
પારતન્ય રહી શકે છે. અહીં પ્રશ્ન થાય. આગ્રહ રાખવો કે “જગતનો સર્જનહાર કોઈ એક વ્યક્તિ હોવી જ જોઈએ.” એમાં પરિણામ આ આવે
મૈત્રી આદિની પરતંત્રતા
પ્રઅહીં ગ્રંથકારે “મૈત્રી' આદિનું પાતંત્ર્ય આજે લોકો સવાર પડી કે ચહાને પરતંત્ર છે ને ? હોવાથી' એમ કેમ કહ્યું? સાદું “મૈત્રી આદિ હોવાથી' એટલે શું ચાહ પરાણે પીવી પડે છે? ના, ચહા વિના એમ કેમ ન કર્યું?
ચાલે જ નહિ. ચહા માટે હૈયું વલખા મારે. ચહ મળે ઉમૈત્રી આદિ ભાવોનું અસ્તિત્વ હોય એમ ત્યારે જ નિરાંત થાય. એમ પ્રસ્તુતમાં મૈત્રી આદિ કહેવામાં તો અલબત્ મૈત્રી આદિ ભાવની હાજરી ભાવ રાખ્યા વિના ચાલે જ નહિ. પ્રસંગમાં મૈત્રી આદિ કહી, પરંતુ તે મોટા ભાગે હોય તો ય હાજરી તો ભાવને અખંડ રાખીને નિરાંત થાય, એવું મનનું વલણ કહેવાય, એટલે શ્રોતાને એ સમજ થવાનો સંભવ હોય. ગમે તેવા પ્રસંગમાં પણ મૈત્રી-કરુણા-પ્રમોદછે, “આમ તો મૈત્રી આદિ ભાવ રાખવાના, પણ કોઈ ઉપેક્ષાભાવ રાખીને જ નિરાંત થાય. અવસરે મૈત્રી આદિ ભાવ ન રાખી શકાય તો ચાલે.' ધનનાં લોભી માણસનાં મનને એમ હોય છે કે
ત્યારે “પારતન્ય' કહેવાથી એ સૂચવ્યું કે “મૈત્રી “મારે ઘન વિના ચાલે જ નહિ,” એવી એની ઘનની આદિ ભાવને પરતંત્ર જ રહેવાનું.' એટલે હૈયું સમજી પ્રત્યે પરતંત્રતા રહે છે, એમ અહીં સમ્યકત્વ પામેલા જ લે છે કે, “હવે હંમેશ માટે હું તો મૈત્રી આદિ જીવના મનને એવું હોય છે કે, “મારે મૈત્રી આદિ ભાવ ભાવોને જ પરતંત્ર રહીશ. એટલે ગમે તેવા રાખ્યા વિના ચાલે જ નહિ.” સમ્યકત્વ અવસ્થામાં સંયોગ-પરિસ્થિતિ-પ્રસંગ આવીને ઊભા રહો તોય હું પ્રાપ્ત શુદ્ધ બોધના પ્રભાવે એવી એની મૈત્રી આદિ તો મૈત્રી આદિ ભાવોને બંધાયેલો; એટલે મારાથી એ ભાવ પ્રત્યે પરતંત્રતા હોય છે. ભાવો છોડી શકાય જ નહી.” આ પરતંત્રતા હોય આમ જયારે એના મનને “મૈત્રી આદિ ભાવ એને કયારેય પણ એ મૈત્રી આદિ ભાવ વિના ચાલે જ વિના ચાલે જ નહિ' એવું હોય છે, ત્યારે એનું નહિ. અહીં પરતંત્રતા કોને કહે છે? પરતંત્રતા એટલે પરિણામ એ આવે છે કે, જે લોકો એકાંત એક નય જ પરાણે એને વળગ્યા રહેવું પડે એમ નહિ, કિન્તુ મન પકડી એના આધારે પ્રાપ્ત એકાન્ત તત્ત્વ-વ્યવસ્થાને પર એવો ભાવ કે, મારે આના વિના ચાલે જ નહિ. સાચી તરીકે પ્રરૂપી બીજા ઘટમાન તત્વને ઉડાવે છે,
For Private and Personal Use Only
| SR No. | 020952 |
| Book Title | Yogdrushti Samucchay Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Bhuvanbhanusuri, Padmasenvijay |
| Publisher | Divyadarshan Trust |
| Publication Year | 1993 |
| Total Pages | 282 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 17 MB |