Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૧૩૬) અનુયાગી સ્વરૂપ માનવામાં લાઘવ છે. એજ ચાર પ્રકાર છેઃ (૧) સંપદુપાસના; (૨) આરેરીતે બિબ પ્રતિબિમ્બમાં સાદસ્ય હોવાથી પિપાસના; (૩) સંવર્ગોપાસના; અને (૪). તે એક બીજાનાં પ્રતિયોગી છે. એ જ રીતે અધ્યાસોપાસના. વિધીપણું, પ્રતિકૂળ સંબંધવાળાપણું, અખંડ નું પ્રત્યક્ષ-નિવાર્થવર્ષના જ્ઞા એ ધર્મ વિશેષ, અન્યાભાવ વિરહાત્મત્વ, | પ્રચક્ષમ ચક્ષુ આદિક ઈદ્રિયોને ઘટાદિક વનિવેદ્યત્વ. અન્વયવ. નિરૂપકત્વ, સ્વાશ્રય. . અર્થોની સાથે જે સાગાદિરૂપ સંબંધ છે, સંયુક્તત્વ (જેમ–દેવદત્ત જીવન કે મરણ બેમાંથી તેનું નામ ઈકિયાર્થસનિકર્ષ છે. એ ઈદ્રિય
તે પતિ શી છે ) એ સર પતિ અને અર્થના સન્નિકર્ષ (સંબંધ) વડે જન્ય યોગિતા છે.
જે જ્ઞાન છે, તેનું નામ પ્રત્યક્ષ છે. જેમપ્રતિ – સબ્રતિપક્ષ નામે દોષ. ૨. ધરૂપ અર્થની સાથે ચક્ષુ ઈદ્રિયને સંયોગ પ્રતિબંધ; કાર્યવિશેષને અનુત્પાદ.
થયા પછી “આ ઘટ” એવું જ્ઞાન થાય છે, પ્રતિવાદ-વાવિયુન્યાયવાવવા માટે “ આ ઘટ’ એ જ્ઞાન પ્રત્યક્ષ કહેવાય છે. ચાયવાચા વાદીએ કહેલા ન્યાયવાયની ૨. દ્રિયાનજ્ઞાન ઇકિય સાથે વિરૂદ્ધ ન્યાયવાક્યને પ્રયોગ તે પ્રતિવાદ, સંબંધ થવાથી જન્ય જે જ્ઞાન તે પ્રત્યક્ષ. એ પ્રતિવાદ કરનાર તે પ્રતિવારી કહેવાય છે
૩. સતિ સ્વાછિન્નાર્થતિવUF-“આ હું આપીશ”
પર્વ પ્રત્યક્ષારવા જે જ્ઞાન વ્યાપ્તિ વગેરેથી એમ આપવાની પ્રતિજ્ઞા કરવી તે.
ઉપજેલું ન હોઈને તે જ્ઞાનકાળમાં રહેલા
અર્થને જે બોધ કરતું હોય તે પ્રત્યક્ષ. ત થનિરોધઃ (બૌદ્ધમતે)–
४. अनुपलब्ध्यर्थापत्तिशब्दानुमानापमानजनઆ વસ્તુને હું નાશ કરીશ’ એવી જે નિતિ નિરિવર્તે ત મતિવમ્ અનુપલબ્ધિ, વસ્તુને પ્રતિકૂળ બુદ્ધિ છે. તેને પ્રતિસંધ્યા કહે છે અથપત્તિ, શબ્દ, અનુમાન, ઉપમાન, એ છે. એવી પ્રતિસંખ્યા (પ્રતિજ્ઞા) પૂર્વક જે તે પ્રમાણોથી થયેલી પ્રમિતિ (જ્ઞાન-પ્રમાણુથી વસ્તુને નાશ તે પ્રતિસંખ્યાનિરોધ કહેવાય છે.
| થયેલું જ્ઞાન) થી ભિન્ન એવી પ્રમિતિ તે પ્રતિષશ્વાન–૧. જ્ઞાન; ૨. અન્વેષણ પ્રત્યક્ષ. શોધ; ૩. અનુચિન્તન; ૪. નાશ પામેલા ૬. તિિનયામાતા સાથવર્તમાનદ્વિવ્યને પાછું પ્રાપ્ત કરવાને વ્યાપાર. વિષચૈતન્યાવતિન્યમનસ્વF I તે તે ઇન્દ્રિય
પ્રતી–અવયવ; ૨. પ્રતિરૂ૫; ૩ ઉલટું. રૂ૫ પ્રમાણ ચૈતન્યનું, યોગ્ય વર્તમાન વિષય
૪. યાત્રાન્તરપ્રત્યયથાશયાન્તરે પ્રક્ષેપ. ચૈતન્યવડે અવચ્છિન્ન ચૈિતન્ય સાથે જે જે જ્ઞાનને આશ્રય બીજી વસ્તુ છે, તેનાથી અભિન્નપણું તે પ્રત્યક્ષ. અથવા અન્ય વસ્તુમાં તે જ્ઞાનને સ્થાપન કરવું તે. ૬. શ ત વર્તમાનવિચૈતન્ય મિત્ર
૬. દ્રિત્ત સતિ તર્થધન્ અમુક | અનાજનૈતન્યવિષય ગ્યવ હાઇને વત માન વસ્તુથી ભિન્ન હોઈને તેના અર્થનું જે
એવા વિષય ચિતન્યથી અભિન એવા પ્રમાણ બેધક હેય તે (જેમ વિષ્ણુનું પ્રતીક ચેતન્યના વિષય હેવાપણું તે પ્રત્યક્ષ. (જ્ઞાનશાલગ્રામ)
ગત પ્રત્યક્ષ અને વિષયગત પ્રત્યક્ષ, એવા બે પ્રતીકોપરન-વૈદ્વત્રતાના મારિત્યાવીનાં | ભેદ પ્રત્યક્ષના છે.) ઝાદગ્રુપના આદિત્ય વગેરે બ્રહ્મનાં પ્રત્યક્ષvમાં–વિષયવૈતન્યમનું પ્રમાપ્રતીકમાં “એ બ્રહ્મ છે' એવી દષ્ટિ કરીને ચૈતન્યમા વિષય ચિતન્યથી અભિન્ન જે પ્રમાણ ઉપાસન કરવું તે પ્રતીકપાસન. પ્રતીકપાસનાના | ચૈતન્ય તે પ્રત્યક્ષ પ્રમા. અથવા
For Private And Personal Use Only
| SR No. | 020174 |
| Book Title | Darshanik Kosh Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Chhotalal N Bhatt |
| Publisher | Gujarat Varnacular Society Ahmedabad |
| Publication Year | 1938 |
| Total Pages | 134 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Dictionary |
| File Size | 9 MB |