Darshanik Kosh Part 02

SR No.: 020174
Original Sutra Author: N/A
Author: Chhotalal N Bhatt
Publisher: Gujarat Varnacular Society Ahmedabad
Publication Year: 1938
Total Pages: 134
Language: Gujarati
Classification: Dictionary
File Size: 9 MB

Page 10

(૧૨૧ ) વિમેચત્તરાઃ પમ્ જે શબ્દને છેડે (૧૧) જલ્પ, (૧૨) વિતંડા, (૧૩) હેવાવિભક્તિને પ્રત્યય હેય તે પદ. ભાસ, (૧૪) છલ, (૧૫) જાતિ, અને (૧૬)
૪. કર્થવ: વ. અર્થવાળે અક્ષર નિગ્રહસ્થાન. તે પદ.
વિવિમાનધિ –જે ધર્મને ૬. વાવાશઃ પવન વાક્યના એક લીધે વ્યાદિક સાત પદાર્થોના વિભાગ કરવામાં ભાગને પદ કહે છે.
આવે છે તે ધર્મને પદાર્થ વિભાજક ઉપાધિ ૬. પ્રત્યે સમૂથ દ્વારા વર્ગ કહે છે. જેમ,-દ્રવ્યત્વ, ગુણવ, કર્મવ, ઉમ્ ! પ્રત્યેક શબ્દમાં એકત્ર થઈને વાયના | સામાન્ય, સમવાયત્વે, અને અભાવત્વ, અંશનો બંધ કરે એ અક્ષર તે પદ.
- આ ધર્મોને લીધે, યથાક્રમે દ્રવ્યાદિ સાત
પદાર્થના વિભાગ કરાય છે, માટે દ્રવ્યત્વ, છે, અર્થવ૫માત્રાધાં વસ: પI ગણત્વ. આદિક ધર્મ પદાર્થ વિભાજક ઉપાધિ અર્થના સ્વરૂપ માત્રનું બોધન કરનારી કહેવાય છે. વર્ગોની જે રચના તે પદ. એ પદના ચાર પ્રકાર છેઃ (૧) યૌગિક,
જામવન–અસંસક્તિ નામની (૨) રૂટ, (૩) ગરૂઢ, અને (૪) યૌગિકરૂઢ
આ પાંચમાં ભૂમિકાનો અભ્યાસ ઘણે થવાથી પાર્થ –ાનવિષયઃ પદમાં રહેલી
જ ઘણા વખત સુધી પ્રપંચ (જગત)ની કૃતિ (શક્તિ આદિ) વૃત્તિને જે વિય હોય
જે અવસ્થામાં થતી નથી. તેને પદાર્થભાવની
* નામે છઠ્ઠી ભૂમિકા કહે છે. એ અવસ્થામાંથી તે પદાર્થ.
|યોગી બીજાના પ્રયત્નથી જ જાગે છે. ૨. વન્યજ્ઞાનપિયર પાર્થઃ | પદથી જે
पदैकवाक्यता--पदस्य वाक्येन सहैकજન્ય જ્ઞાન, તેનો જે વિષય હોય તે પદાર્થ
વારતા ન
વન્! પદની વાક્યની સાથે રૂ. વ્યાવચેતનવં પાર્થ –(કણાદને મતે) ; એકવાયતા જે એકજ અર્થનું બધપણું દ્રવ્ય, ગુણુ, કર્મ, સામાન્ય વિશેષ, સમવાય તે પદેકવાક્યતા. અને અભાવ; એવા સાત પદાર્થો છે. (અથવા રૂ. નુષાર્થવારવાવયા વિવિવાઘેન ભટ્ટ અભાવને બાદ કરીએ તે છ પદાર્થો છે.)
• વાવયર્વ ર બ્રુિવારતા અર્થવાદ તેમાંથી હરકોઇ પદાથે કહેવાય છે.
રૂપ વાક્ય પદોનો સમૂહ હેવાથી વારૂપ છે, ૪. હૈયત્વે ચિત્રમિયમeતā વાર્થ- તથા લક્ષણવૃત્તિ વડે તે અર્થવાદ વાક્ય સામાન્યક્ષગમ્ જેમાં ગેયત્વ (જ્ઞાનનો વિષય ! પદસ્થાનીય કહેવાય છે, માટે એવા પદસ્થાનીય હેવાપણું), પ્રમેય (પ્રમજ્ઞાન વિષય અર્થવાદ વાક્યની વિધિવાક્ય સાથે જે હેવાપણું), અભિધેયત્વ (નામ હોવાપણું), એકવાયતા તે પર્દકવાયતા જાણવી. અને અસ્તિત્વ, એ ચાર લક્ષણો હોય તે દૂત –અર્થવાદ પુ નિવૃમિથે. સામાન્યરૂપે પદાર્થ કહેવાય છે. એ પદાર્થોના વિજયનમાં અમુક પુરૂષ વિષે જે પરસપર મુખ્ય બે પ્રકાર છેઃ (૧) ભાવરૂપ અને (૨) વિરુદ્ધ કથન છે. જેમ–શિવ પવિત્ર છે અને અભાવરૂપ. ભાવ પદાર્થના દ્રવ્યાદિ છે ભેદ “શિવ અપવિત્ર છે. એમાં બીજું વાક્ય પરકૃતિ છે, અને અભાવ પદાર્થ એક જ છે. અર્થવાદરૂપ છે.
ગૌતમ મુનિના ન્યાયમાં પદાર્થ સેળ છે. પરત ફત્પત્તિવમૂ–પુરતઃ પ્રામ(૧) પ્રમાણ, (૨) પ્રમેય, (૩) સંશય, (૪) થવા–જ્ઞાનમાત્રનનક્ષામત્તિરજાળાપ્રજન, (૫) દષ્ટાન્ત, (૬) સિદ્ધાન્ત, (૭) ચત્વ જ્ઞાનમાત્રની જનક જે સામગ્રી તેનાથી અવયવ, (૮) તક, (૯) નિર્ણય, (૧૦) વાદ, ભિન્ન કારણ વડે પ્ર જ્યપણું તે.