Ashok Ane Ena Abhilekh

SR No.: 020057
Original Sutra Author: N/A
Author: Hariprasad Gangadhar Shastri
Publisher: Gujarat University
Publication Year: 1972
Total Pages: 206
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 19 MB

Page 71

૪. બૌદ્ધ ધર્મના પ્રભાવ
અશોક નંદવંશ જેવા મહાન રાજવંશનું ઉન્મૂલન કરનાર ચંદ્રગુપ્ત મૌર્યના પૌત્ર હતો. મહત્ત્વાકાંક્ષા એ મહત્તાનું પ્રેરક બળ છે, વિજિગીષા એ અભ્યુદય ઇચ્છતા રાજાની સહજવૃત્તિ છે, સંગ્રામ એ વીર ક્ષત્રિયના ઉત્સવ છે, શત્રુહત્યામાં એ ગૌરવ લે છે, મૃગયા એ એનું પરમ વ્યસન છે, માંસાહાર એ એને અભીષ્ટ આહાર છે એવા એવા આદર્શો સામાન્યત: સર્વ રાજાઓ સેવતા.
હૃદયપલટો–રાજપુત્ર અશેકે અનેક સાવકા ભાઈઓની હત્યા કરીને રાજગાદી હસ્તગત કરી ને રાજ્યારોહણ પછી એના રાજ્યાભિષેક થતાં ચાર વર્ષ લાગ્યાં એ અનુકાલીન બૌદ્ધ અનુશ્રુતિ ઐતિહાસિક હાય એમ જણાતું નથી. પરંતુ રાજ્યાભિષેક થયાને આઠ વર્ષ થયાં ત્યારે અશોકે કલિંગ દેશ પર આક્રમણ કરી તે પ્રદેશ જીતી લીધા તે તેને મગધના મૌર્ય સામ્રાજ્યના પ્રાંત બનાવી દીધા એ હકીકત છે. આ વિજય કરવામાં દોઢ લાખ માણસ પકડાયા, એક લાખ હણાયા ને એથી અનેકગણા માર્યા ગયા. આ ભારે ખુવારીથી અશાકને પારાવાર સંતાપ અને પશ્ચાત્તાપ થયો. ખાસ કરીને જે ધર્મિષ્ઠ જના છે, તેમના કોઈ ને કોઈ મિત્રા, પરિચિતો કે સગાસંબંધીઓને એમાં સમાવેશ થતા હોઈ એ ધર્મિષ્ઠ જનાના દિલને દુ:ખ થાય છે. આગળ જતાં અશોકને આ કારણે પારાવાર સંતાપ થાય છે, હવે એનાથી સામા કે હજારમા ભાગના લોકોને હાનિ પહોંચે તેપણ તેને તે દુ:ખદ લાગે તેમ છે ને હવે એ આવા શસ્ત્રવિજય તજી પ્રીતિરસ ભરેલા ધર્મવિજયને માર્ગે વળે છે.
બૌદ્ધ ધર્મના અંગીકાર — મૌર્ય રાજા અશોકના હૃદયમાં આવા ભાવ-પલટો કેવી રીતે થયો ? બૌદ્ધ અનુશ્રુતિ અનુસાર એમાં કોઈ બૌદ્ધ ામણના ધર્મોપદેશ નિમિત્ત બન્યો હતો. સિાનના બૌદ્ધ ગ્રંથ ‘મહાબંસ’માં તે જણાવ્યું છે કે અશોકે જે મેટા ભાઈ યુવરાજ સુમનની હત્યા કરેલી તેના પુત્ર નિગ્રોધે (ન્યુગ્રોધે ) અશાકને બૌદ્ધ ધર્મના અંગીકાર કરવા પ્રેરણા આપેલી.ર સુમનના મરણ બાદ જન્મેલા નિગ્રોધની ઉમર ત્યારે સાત વર્ષની હતી! ને અશેાકના રાજ્યાભિષેક થયાને ત્યારે ચોથું વર્ષ ચાલતું હવું. અર્થાત્ કલિંગનું યુદ્ધ હજી ખેલાયું નહોતું. ‘દિવ્યાવદાન ’માં ન્યોધને
૧. શૈલલેખ નં. ૧૩.
૨. Mookerji, As’oka, pp. 62 f; Barua, op. cit., pp, 20 ff.