Ashok Ane Ena Abhilekh

SR No.: 020057
Original Sutra Author: N/A
Author: Hariprasad Gangadhar Shastri
Publisher: Gujarat University
Publication Year: 1972
Total Pages: 206
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 19 MB

Page 158

૨. લિપિ અને ભાષા
લિપિઓ – ચૌદમી સદીમાં ફીરોઝશાહ તઘલકે દિલ્હી ખસેડાવેલા ટોપરા સ્તંભ અને મીરઠ સ્તંભ પરના અભિલેખો એ સમયના પંડિતો ઉકેલી શક્યા નહોતા. ઓગણીસમી સદીના આરંભમાં યુરોપીય વિદ્વાનોનું ધ્યાન આમાંના કેટલાક અભિલેખો તરફ પડયું ત્યારે કેટલાંક વર્ષો સુધી પશ્ચિમના કે ભારતના વિદ્વાનોને ઊકલતા નહોતા (આકૃતિ ૧૩). આખરે ૧૮૩૫--૩૭ દરમ્યાન એ અભિલેખની પ્રાચીન લિપિ ઉકેલી શકાઈ ત્યારે માલુમ પડ્યું કે એ લેખ ભારતની બ્રાહ્મી નામે પ્રાચીન રાષ્ટ્રલિપિમાં કોતરેલા છે તે ભારતની લગભગ બધી અર્વાચીન લિપિઓ ક્રમશ: પરિવર્તન પામતી પામતી એ પ્રાચીન લિપિમાંથી જ ઊતરી આવેલી છે.
આ લિપિના અક્ષરોમાં ત્યારે શિરોરેખાની શરૂઆત પણ થઈ નહોતી. સ્વરમાં અ, ગા, રૂ, ૩, p અને મો મળે છે, બાકીના સ્વર આ પ્રાકૃત લેખમાં પ્રયોજાયા નથી. ૨, ૩, તુ અને તેનાં ચિહન સ્વતંત્ર છે, આ પરથી સાધેલાં નથી. સમાં દીમાત્રા ઉમેરીને આ કરતો. વ્યંજનમાં ૪ સિવાય ૪ થી ૬ સુધીના સર્વ અક્ષર વપરાયા છે. કેટલાક અક્ષરોના એકથી વધુ મરોડ જોવા મળે છે, જેમાં કેટલાક સીધી રેખાઓના બનેલા કોણાત્મક મરડ છે, જ્યારે કેટલાક વળાંકદાર રેખાઓના ગોળ મરોડ છે, જેમ કે જ, , , , , , ૬, ૧, ૨, ૪, ૨ અને ૩માં (આકૃતિ ૩).
વ્યંજનોમાં સ્વરોની માત્રાઓ આ રીતે ઉમેરાતી: આ ની માત્રા વ્યંજનની જમણી બાજુ, માટે ભાગે ટોચ પાસે નાની આડી રેખારૂપે ઉમેરાતી. ની માત્રામાં આની માત્રાના જમણા છે કાટખૂણે નાની ઊભી રેખા ઉમેરાતી, ફ માટે એની ડાબી બાજુએ વચ્ચે એક બીજી ઊભી રેખા ઉમેરવામાં આવતી. ૪ માટે વ્યંજનની નીચે જમણી બાજુએ શાની માત્રા જેવી નાની આડી રેખા ઉમેરતા. ૩ માટે એની ઉપર એવી એક બીજી આડી રેખા ઉમેરાતી. ઇની માત્રા અંજનની ડાબી બાજુએ, મોટે ભાગે ટેચ પાસે, નાની આડી રેખારૂપે ઉમેરાતી. છે માટે એમાં એવી એક બીજી આડી રેખા ઉમેરતા. માટે અક્ષરની જમણી બાજુએ જાની અને ડાબી બાજુએ જુની રેખા ઉમેરવામાં આવતી. અને સૌની માત્રાની આ લેખમાં જરૂર પડી નથી.