Anand Lahari

SR No.: 020037
Original Sutra Author: N/A
Author: Pandurang V Athawale
Publisher: Sadvichar Darshan Trust
Publication Year: 1967
Total Pages: 203
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 13 MB

Page 178

૧૬૮
તત્વજ્ઞાન
શંકરાચાર્યની ટીખળી કરવાવાળા લોકો પણ હતા. એક વખત શંકરાચાર્ય સાંકડા રસ્તામાંથી જતા હતા; સામેથી એક હાથી આવતાં શંકરાચાર્ય ભાગ્યા, ત્યારે એક ટીખળીખે રે કહ્યું કે, “હાથી છેટે છે તે તમે ભાગ્યા કેમ ?” શકરાચાર્યે કહ્યું કે, “તારી વાત ખરી છે, પણ જેમ હાથી છેટે તેમ મારું ભાગવું પણ ખોટું.' શંકરાચાર્ય મહાન બુદ્ધિશાળી, તેમની બુદ્ધિને પહોંચે તેવા માણસ એક હજાર વર્ષમાં થયેલે નથી અને થશે કે નહિ તેની શંકા છે. તેમનું બ્રહ્મસૂત્ર સારાભાઇ વાંચ્યા વગર તેમની બુદ્ધિની પ્રખરતા ખબર પડે નહિ. શંકરાચાર્યના માયાવાદ, મિથ્યાવાદની તત્કાલીન લોકો ટીખળી કરતા કારણ તેઓ માયાવાદ સમજ્યા જ ન હતા.
સુંદર જગતનું સંદર્ય તોડવાને ઉપાય છે? સંદર્ય માદક, દાહક અને મેહક છે. સંદર્ય જોઈને માણસ ગાંડો થાય. સુંદર વસ્તુ બીજાના કબજામાં હોય તે માણસ બળ હોય - આમ દર્ય મદ અને દેહ નિર્માણ કરે છે. છગનિયા મગનિયાના ઝઘડા એના માટે જ છે. સૌંદર્ય દાહક અને માદક બની જાય છે તેને મેહક કેમ બનાવવું “જગત સુંદર નથી” એમ બોલીને ન ચાલે. સંદર્ય જોયા પછી વિકાર નિર્માણ થાય છે તે માણસની દુર્બળતા (weakness) છે. જે આમ હોય તે તપાસ કરે કે, સંદર્ય કેણ જુએ છે? સંદર્ય આંખ જુએ છે. આંખની જેડે કંઈ હોય તે જ તે જુએ. આંખની જોડે જે ઈન્દ્રિયાસકિત હોય તે સંદર્ય દાહક અને માદક થઈ જાય; પણ હૃદયાસકિતના જોરથી સૌંદર્ય મેહક અને તેથી જગતનું સાંદર્ય જોવાનું હશે તે હૃદયાસકિતથી, ભાવાસક્તિથી જુઓ – આને કહે “સર્જનમાત્ર માટે આદર” ( Reverence for all creation ).
ભાવ બે વાતેમાંથી નિર્માણ થાય –ભેગાસકિત કાં તે ભાવાસકિત. ભેગાસક્તિ એટલે ઇંદ્રિયાસકિત અને ભાવાસકિત એટલે હૃદયાસકિત. સૌંદર્ય મેહક બનાવવું હોય તે ભાવાસકિત હેવી જોઈએ. બે વાતેથી ભાવ નિર્માણ થાય. એક તે દયા કાં તે કારૂણ્યથી હૃદય (ભાવથી) ભરાઈ આવે, અને બીજું આદરણીય, પૂજનીય દષ્ટિથી હૃદય (ભાવથી) ભરાઈ આવે. કેઈ પીડિતને જોશે તે કારુણ્યથી હૃદય ભરાઈ જાય.