Jain Darshan Paribhasha Kosh

SR No.: 016131
Original Sutra Author: Kundkundacharya
Author: Tarachand Manekchand Ravani
Publisher: Ajit Ravani
Publication Year: 2017
Total Pages: 1117
Language: Gujarati
Classification: Dictionary & Dictionary
File Size: 7 MB

Page 27

આણુપૂર્વી :આનુપૂર્વી; જીવ એક ગતિમાંથી બીજી ગતિમાં સીધી રીતે જઈ શકે, | (૨) અણુમ્યામ્ મહાન્તઃ અણુમહાન્તઃ અર્થાત્ જેઓ બે પ્રદેશો વડે મોટા હોય, એવી નામકર્મની એક પ્રકૃતિ.
તેઓ અણુમહાન છે. આ વ્યુત્પત્તિ પ્રમાણે દ્વિ-અણુક અંધો, અણુમહાન અણમહાન :જીવ, પુદ્ગલ, ધર્મ, અધર્મ અને આકાશ આ પાંચે દ્રવ્યો કાયવવાળાં
છે કારણ કે તેઓ અણમહાન છે. અણમહાન્તની વ્યુત્પત્તિ ત્રણ પ્રકારે છે. (૩) અવશ્ચ મહાનશ્ચ અણુમહાન્તઃ અર્થાત્ જેઓ અણુરૂપ (એક પ્રદેશી) પણ (1) અણુભિઃ મહાન્તઃ અણુમહન્તઃ અર્થાત્ જેઓ બુહ પ્રદેશો વડે (બેથી વધારે હોય, અને મહાન (અનેક પ્રદેશી) પણ હોય, તેઓ અણુમહાન છે. આ
પ્રદેશો વડે) મોટા હોય તેઓ અણુમહાન છે. આ વ્યુત્પત્તિ પ્રમાણે જીવો, વ્યુત્પત્તિ પ્રમાણે પરમાણુ અણુમહાન છે, કારણકે વ્યક્તિઅપેક્ષાએ તેઓ ધર્મ અને અધર્મ અસંખ્યપ્રદેશી હોવાથી અણુમહાન છે; આકાશ અનંત એક પ્રદેશી છે, અને શક્તિઅપેક્ષાએ અનેકપ્રદેશી પણ (ઉપચારથી) છે. પ્રદેશી હોવાથી અણુમહાન છે; અને ત્રિ-અણુક અંધથી માંડીને અનંતાણુક અણુમાત્ર દેહાદિક વિષે પુછભાવ હોય તો તે આત્મશાનન્ય છે :સરળ આગમના સ્કંધ સુધીના બધી સ્કંધો બહપ્રદેશી હોવાથી અણમહાન છે.
સારને હથેળીમાં રહેલા આકા સમાન કર્યો હોવાથી (હસ્તામલકત સ્પષ્ટ (૨) અણુભ્યાસ મહાન્તઃ અણુમહાન્તઃ અર્થાત્ જેઓ બે પ્રદેશો વડે મોટા હોય જાણતો હોવાથી) જે પુરુષ, ભૂત-વર્તમાન-ભાવિ સ્વોચિત પર્યાયો સહિત તેઓ અણુમહાન છે. આ વ્યુપ્તત્તિ પ્રમાણે દ્વિ-અણુક સ્કંધો અણુમહાન છે.
અશેષ દ્રવ્યસમૂહને જાણનારા આત્માને જાણે છે (૩) અણવશ્ચ મહાન્તશ્રી અણુમહાન્તઃ અર્થાત્ જેઓ અણુરૂપ (એક પ્રદેશી) પણ અણહિંગ : જેનું કોઈ ખાસ બાહ્ય ચિહ્ન નથી, કોઈ પ્રકારના વેષથી પર.
હોય અને મહાન (અનેક પ્રદેશી) પણ હોય. તેઓ અણુમહાન છે. આ આણુવ્રત: અલ્પવ્રત; જે વ્રતોને શ્રાવકો ધારણ કરે છે. (૨) નિશ્ચય સમ્યગ્દર્શન વ્યુત્પત્તિ પ્રમાણે પરમાણુ અણુમહાન છે. કારણ કે વ્યક્તિ-અપેક્ષાએ સહિત ચારિત્રગુણની આંશિક શુદ્ધિ થવાથી (અનંતાનુબંધી તથા તેઓ એક- પ્રદેશ છે અને શક્તિ-અપેક્ષાએ અનેક-પ્રદેશી પણ અપ્રત્યાખ્યાન કષાયોના અભાવપૂર્વક) ઉત્પન્ન આત્માની શુદ્ધિવિશેષને (ઉપચારથી) છે, આ રીત ઉપર્યુક્ત પાંચે દ્રવ્યો અણુમહાન હોવાથી દેશચારિત્ર કહે છે. આ શ્રાવક દશામાં પાંચ પાપોનો ધૂળરૂપ એકદેશ ત્યાગ કાયત્વવાળાં છે. એમ સિદ્ધ થયું.
હોય છે તેને અણુવત કહેવામાં આવે છે. (૩) અણુવ્રત એટલે સ્થૂળ હિંસા, કાળાણુને અસ્તિત્વ છે પરંતુ કોઈ પ્રકારે પણ કાયવ નથી, તેથી તે દ્રવ્ય છે પણ
સ્થૂલ અસત્ય; સ્થલ ચૌર્ય, સ્થૂલ અબ્રહ્મચર્ય, અને સ્થૂલ પરિગ્રહી નિવૃત્ત અસ્તિકાય નથી.
થવું. અણમહાન: (૧) પ્રદેશો મોટાં અર્થાત્ અનેક પ્રદેશી (૨) એક પ્રદેશી (વ્યક્તિ- (૧) સ્થૂલ હિંસા એટલે બસ કે જંગમ જીવોની હિંસા. અહિંસાધર્મનું રહસ્ય અપેક્ષાએ) તેમજ અનેક પ્રદેશી (શક્તિ-અપેક્ષાઓ
સમજનાર મુમુક્ષુ ઉપાસકે જીવોની પણ નિરર્થક હિંસા ન કરવી. પ્રાણી (૧) અણુભિઃ મહાન્તઃ અણુમહાન્તઃ = જેઓ બહુ પ્રદેશો વડે (બેથી વધારે પ્રદેશો
પોતાનું જીવિત બચાવવા રાજ્ય પણ આપી દે છે. એવા એ જીવિતનો વધ વડ) મોટા હોય, તેઓ અણુમહાન છે; આ વ્યુત્પત્તિ પ્રમાણે જીવો, ધર્મ કરવાથી થતું પાપ આખી પૃથ્વી દાનમાં આપી દે તો પણ ન ધોઈ શકાય. અને અધર્મ અસંખ્યપ્રદેશી હોવાથી અણુમહાન છે; આકાશ અનન્તપ્રદેશી (૨) સ્થૂલ અસત્ય પાંચ પ્રકારનું છે : (a) કન્યા વિષયક, (b) ગાય-પશુ વિષયક, હોવાથી, અણુમહાન છે; અને ત્રિ-અણુક અંધથી માંડીને અનંતાણુક સ્કંધ (c) ભૂમિ વિષયક, (d) થાપણ વિષયક અને (e) ખોટી સાક્ષી વિષયક. એ સુધીના બધા સ્કંધો, બહપ્રદેશી હોવાથી અણમહાન છે.
બધું લોકથી વિરુદ્ધ છે, વિશ્વાસનો ઘાત કરવારૂપ છે અને ધર્મથી ઉલટું છે.