Page Text
________________
કહેવાણ ]
કહેવાણ(હૅ) ન॰ જુએ ‘કહેવાવું’માં કહેવાપણું (કહ્યું) ન॰ કહેવું પડે એવું હોવું તે (૨) ખામી કહેવાવું (હે) અ॰ ક્રિ॰ [‘કહેવું'નું કર્મણિ] ખેલાવું; જણાવું (૨) કહેણી થવી; લોકાપવાદ લાગવો. —ણ ન॰ કહેવાવું તે કહેવું (ક્ હૉ) સ૦ક્રિ॰ [સં. ય, પ્રા. હૈં] ખેલવું; જણાવવું
|
(૨) વર્ણવવું; સમાવવું (૩) શિખામણ આપવી (૪)આજ્ઞા કરવી (૫) ઠપકા આપવા (૬) નામ આપવું. [કહી આપવું =ત કાળ અસર થવી (૨) ગુપ્ત કે ભવિષ્યની વાત કહેવી. કહી છૂટવું = માને ન માને પણ કહેવાની ફરજ બજાવી દેવી. કહી દેવું =ગુપ્ત વાત જાહેર કરવી, કહી બતાવવું, કહી સંભળાવવું = પહેલાંની વાત કે પહેલાંના આભાર કહીને મહેણું મારવું. કહેવું સાંભળવું =વાત જાણવા તે વિષે કાંઈ કહેવું ને કહેવાય તે સાંભળવું; તે માટે તત્પર હોવું]
કહ્યાગરું વિ[કહ્યું +ગ(સં. = કરવું)]કહ્યું કરે એવું; આજ્ઞાંકિત કહ્યું ન કહેલું તે; વચન; શિખા મણ; આજ્ઞા. [−પાળવું =એલેલું વચન પાળવું. —માનવું = કહેલી શિખામણ કે આજ્ઞા પ્રમાણે વર્તવું; આજ્ઞાંકિત થવું – હોવું. કહ્યામાં રહેવું –ગાંઢવું; માનવું; આમન્યામાં રહેવું. કહ્યું કર્યું ન॰ કાંઈ (ન ગમતું કે અઘટિત) કહેલું કે કરેલું તે; તેવું વર્તન.]
કચ્છ્વાર ન॰ [મં.] ધોળું કમળ; કહ્વાર કળ સ્ત્રી [સં. હા ? ી ? સર॰ હિં., મ. ] પેટી વગેરેને જડેલું યંત્ર, જેમાં કચર્ચા ફેરવવાથી તે વસાય ઉધાડાય છે (૨) યંત્રની ચાવી; ચાંપ(3 [લા.]લાગ; યુક્તિ; કરામત; કીમિયા. [ચઢાથવી, –દબાવવી, –દાખવી, –ફેરવવી, –મરઢવી = ચાંપ દાખવી કે ફેરવવી (જેથી યંત્ર ચાલે કે બંધ થાય) (૨) બરાબર યુક્તિ કરવી જેથી ધાર્યું થાય. –બતાવવી = ખરી ચાવી કે ચાંપ યા ઉપાય બતાવવા. -મારવી, વાસવી = ચાવી કે ચાંપ ફેરવી બંધ કરવું.] ૦પટ પું॰ ચાવી કે ચાંપનું પાયું કે પટલ; ‘કીબોર્ડ ’(જેમ કે, ટાઈપરાઈટરને)
૧૬૯
[ કળા કૌશલ્ય
કળણ ન॰ [જુએ કળવું] જેમાં પગ મૂકતાં કળી જવાય એવી જમીન – જગા (૨) જાણવું તે; સૂઝ; સમજ, જ્ઞાન. —ણા સ્ત્રી+સૂઝસમજ; જ્ઞાન. અંતર ન॰ શરીરની અંદર થતી પીડ –વેદના (૨) ગણતરી; અટકળ; અંદાજ (પાકના)(૩)જુએ કળણ ૧(૪) કાસનું સાધન (વરત, ચાક ઇત્યાદિ). –તરુ પું॰ પાકના અંદાજ કરનાર. —તાણું ન॰ પાકના અડસટ્ટો કાઢવાનું મહેનતાણું (૨) આનાવારીમાં એછે. પાક થયેલા જણાતાં ખેડૂતને મળતી રાહત કળત્ર ન॰ + જીએ કલત્ર [ રંગનું
કળથિયું વિ॰ [‘કળથી’ ઉપરથી] કળથીનું (૨) કળથીના બીજના કળથી સ્ત્રી [સં. શ્ય; fĒ. થી] એક જાતનું હલકું કંઠાળ કળપટ પું॰ [કળ + પટ] જુએ ‘કળ’માં
કળપવું સક્રિ॰ [જુએ કલપવું] મએલાને નામે સંકલ્પ કરી દાન આપવું (૨) [જુએ ‘કર(−ળ)ખવું’]રાંપડી ફેરવવી (૩)અક્રિ [સં. વર્લ્ડ ઉપરથી] ખપવું; ઉપયોગમાં આવવું (૪)[જીએ ‘કલપવું’] ઝૂરવું; રડવું. [કળપાવું (કર્મણિ), –વવું (પ્રેરક)] કળપી સ્ત્રી॰ કરપી; રાંપડી [−બાવવું (પ્રેરક),-ખાવું(કર્મણિ) કળબ સ્ત્રી॰ મેોટી રાંપડી. ॰વું સ॰ ક્રિ॰ રાંપડી ધ્રુવી – ફેરવવી. કળલાવી સ્રી [સર॰ મેં.] એક વનસ્પતિ કળવ(-ત્રિ)કળ સ્ત્રી॰ જુએ કળવિકળ, નળિયુંવિ॰ કળવિકળવાળું; યુક્તિબાજ [[~ળાવવું (પ્રેરક)] કળવળ સ્ક્રી॰ કલબલ(૨) દાવપેચ. ૰વું અ±િ૦ કલબલ કરવી. કળવિકળ શ્રી॰ યુક્તિ; તદબીર (૨) યુક્તાયુક્ત વિચાર (૩) ચેન; શાતા (૪) સૂઝે; સમજ, ળિયું વિ॰ નુ કળવકળિયું કળવું સક્રિ॰ [ä. 6 ] સમજવું (૨) કલ્પવું, ધારવું; અટકળ કરવી; હિસાબ કે અંદાજ કાઢવા (૩) અક્રિ॰ દુખવું; કળતર થવું (૪) [સં. 1. = કીચડ ઉપરથી] કાદવમાં ઊતરી જવું; ખેતી જવું. [કળી જવું = સમજી જવું (૨) કાદવમાં ખેતી જવું,] કળશ પું॰ [સં. બૈરા] એક વાસણ; લોટો (૨) મંદિરના શિખર તરીકે મુકાતા ઘાટ; ઘૂમટની ટોચ; કલશ. [—ચઢાવવા = સિદ્ધિની પરાકાષ્ટાએ પહોંચવું,—ઢાળવા = પસંદ કરવું.] ૦(~સ)લી સ્ત્રી॰ લાટી, શિયા પું॰ લોટા(ર)દસ્ત; ઝાડો કે તેના રાગ.[—ઊતરવા =(ખરાખર) દસ્ત થવા. –ઉતારવા, –કરવા = પાણીના લોટા માથે ઉતારી આવકાર વિધિ કરવા. –થવા = ઝાડાના રોગ થવા.] -શે। પું॰ (કા.) જીએ કળશિયા, કળશિયા ભરવા = વારંવાર ઝાડે ફરવા જવું; ઝાડા થવા. કળશે(−શિયે) જવું = ટટ્ટી જવું; ઝાડે ફરવા જવું.]
કળશી સ્ત્રી॰ સેાળ(કાચા)મણનું માપ(૨)વિ॰ (કા.) બહોળું; મા કળસલી સ્ત્રી॰ જુએ કળશલી; લોટી; કસલી
કળેહીણ વિ॰ [સં. જાહીન] કળાહીન (૨) કળ – ચાંપ વગરનું (૩) [i. બ્હીન] કુળહીન
કળળવું અ૰ક્રિ॰ [સં. ૭ ] માટેથી બૂમ પાડવી; અવાજ કરવા કળા સ્ત્રી નુ કલા (૨) (મેરની) કળા-કલાપ ફેલાવવા તે. [−કરવી = યુક્તિ કે ઇલાજ કરવા (૨) સાંધ્યેયુક્ત રચના કરવી (૩) મેા૨ે પીંછાં ઊભાં કરી ચંદ્રાકારે ફેલાવવાં. —પાઢવી=શરીરની કાંતિ કે રૂપ કાઢી નાખવું, (વેશ પલટાથી) ઢાંકવું.] કળાઈ સ્રી [જુઓ કલાઈ] કાણીથી કાંડા સુધીના હાથના ભાગ કળાકર પું[કળા + કર] માર. કળા કુશળ, કૈાશલ્ય જી
www.jainelibrary.org
કળ સ્ત્રી॰ [સર॰ મેં.]એકદમ (વાગવા વગેરેથી) થતું તીક્ષ્ણ કે સતત દુઃખ કે તેથી આવતી મૂર્છા. [-આવવી, –ચઢવી = એકદમ દુઃખ ઊપડવું; તેથી તમ્મર કે મધ્ન આવવી. –ખાઈ ને –તમ્મર કે મુર્છાની સાથે; કળ ચડે એમ (જેમ કે, -પડવું,-રાવું = ખૂબ રોવું. હસવું = ખૂબ હસવું). —ઊતરવી, ~ગળવી = કળનું દુઃખ બેસવું; નિરાંત કે શાંતિ થવી,] [એવી જમીન; કળણ કળ પું॰ [Āા. જ઼] કાદવ (ઝીણા ચીકણા કાંપ જેવા); કળી જવાય કળ સ્ત્રી[સં. હ નુ કળવું]અટકળ; સમજ (૨) (૫.)માત્રા(?) કળ ન૦ [જીએ કુલ] કુળ; કુટુંબ. —ળિયણ વિ॰ સ્ત્રી, —ળિયું વિ॰ કુલવાન. –ળિયા પું॰ કુળવાન પુરુષ કુળકલા(~ળા)ણુ ન॰ [તું. જ ઉપરથી] નુએ કકલાણ કળકળ સ્ત્રી [સં. ૧ ઉપરથી] કળકળાટ(૨)ટિટિયારો; માથાઝીક (૩) પંખીના કલરવ –– કલકલ (૪) [F.] તાલાવેલી. હવું અવક્ર જુએ કકળવું. -ળાટ પું॰ જુએ કકળાટ. —ળાણુ ન૦ જુએ કકલાણ
કળછા સ્ત્રી [મું. વૈહિ = કલહ ઉપરથી ? ] અખ઼નાવ; કજિયા કળજ(જી)ગ પું॰ જુએ કલિયુગ. [−આવે, –બેસવા = [લા,] માસેાની વૃત્તિએ પાપી – અધ થઈ જવી.]
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
| SR No. | 016105 |
| Book Title | Sarth Gujarati Jodni Kosh |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Gujarat Vidyapith Ahmedabad |
| Publisher | Gujarat Vidyapith Ahmedabad |
| Publication Year | 1967 |
| Total Pages | 950 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 28 MB |