Bruhad Gujarat kosha Part 2

SR No.: 016073
Original Sutra Author: N/A
Author: Keshav Shastri
Publisher: University Granth Nirman Board
Publication Year: 1981
Total Pages: 1294
Language: Gujarati
Classification: Dictionary & Dictionary
File Size: 39 MB

Page 276

નિષેધાવવું
અમંગળ
નિષેધાવવું, નિષેધાવું જએ ‘નિષેધનું'માં નિષેધિત વિ. [સં] મનાઈ કરાવવામાં આવેલું. (૨) (લા.) [(૩) તકાર-કારક નિષેધા વિ. [સં., પું.] નિષેધવાળું. (૨) નિષેધ કરનારું. નિ-ષેત્રણ ન, [ર્સ,] સેવા, ચાકરી. (૨) ઉપ ભેગ. (૩) પાલન નિષેત્રિત વિ. [સં.] જેની સેવા ચાકરી કરવામાં આવી હાય તેવું. (૨) જેનું સેવન કરવામાં આવ્યું હાય તેવું, જેના ઉપયેગ કરવામાં આન્યા હોય તેવું. (૩) પાળેલું નિષ્ટ પું. [સં.] વૈદિક કાલના સેનાને સરખા માપના ટુકડા (સમય જતાં જેસિક્કો બન્યા). (સંજ્ઞા.) (૨) મધ્યકાલમાં ૧૬ રૂપિયાની કિંમતના સાનાના સિક્કો. (૩) એક વજન (જના સમયનું આશરે ૧૬ માસાનું) નિષ્કપટ વિ. [સં.] કપટ વિનાનું
૧૩૧૧
નિષ્કામ-ભાવ કું., નિષ્કામ-પ્રવૃત્તિ . [સં.] જ
‘નિષ્કામ- બુદ્ધિ.’
[વિનાની હિલચાલ નિષ્કામાચરણન. [+ સં. મારળ] ફળની અપેક્ષા નિષ્કામી વિ. સ., પું.; પરંતુ સં, ′′ પ્ર.ની જરૂર નથી.] જએ નિષ્કામ' [અમથું અમથું, અમસ્તું નિષ્કારણ વિ. ક્રિ. [સં.] કારણ વિના, નિષ્પ્રયેાજન, નિર્દેતુક, નિષ્કાળજી વિ. સં. નિસ્ + જ આ ‘કાળજી,' સંધિથી] કાળજી વિનાનું, બેદરકાર. (૨) સ્રી, બેદરકારી, ઉપેક્ષા નિશ્ર્ચિત (નિકિચન) વિ. [સં.] જેની પાસે કાંઈ જ રહ્યું ન હાય તેવું, સાવ ગરીબ, તદ્દન રાંક, દરિદ્ર નિષ્ક્રિચન-તા (નિષ્કિ-ચન-તા) સ્રી [સં.] નિષ્કિંચન હોવાપણું નિષ્કુલ (-ળ) વિ. [ä ] કુળ-કુટુંબના સંબંધ રહ્યો તેવું, સગાં-સંબંધી વિનાનું [(૩) પ્રાયશ્ચિત્ત નિષ્કૃતિ સ્રી. [સં.] નિવારણ, મુક્તિ, છુટકારા. (ર) ફારગતી,
હાય
નિષ્કપટ-તા શ્રી. [સં.] નિષ્કપટપણું
નિષ્કપટી વિ. [સં., પું., પરંતુ સં. ર્ પ્ર. ની જરૂર નથી.] નિષ્ક્રમ પું., -મણુ ન. [સં.] બહારનીકળી જવું એ. (૨) જએ ‘નિષ્કપટ.’
બાળકને એના જન્મ પછી ચેાથે મહિને ઘરની બહાર લઈ જવું એ, (૩) ર્સ-યાસ-ગ્રહણ નિષ્ક્રમણા સ્ત્રી. [સં.] જૈન દીક્ષા. (જૈન) નિષ્ક્રમણાભિષેક પું. [સં. નિષ્ક્રમળ + અમિ-છે] જૈન દીક્ષાસમયની ધાર્મિક ક્રિયા, (જેન,) નિષ્ક્રમણિકા સ્ત્રી. [સં.] જએ ‘નિષ્ક્રમ(૨).’ નિમાભિષેક હું. [સં નિમ+મચિ-વ] જ એ ‘નિષ્ક્રમણા
ભિષેક’
નિષ્ક-મુદ્રા સ્ત્રી. [સં.] જૂના સેનાના સિક્કો
નિષ્કર્ષ્ણુ વિ. સ. નિક્ + વળા, ખ.વી.] કરુણાના ત્યાગ કર્યાં હોય તેવું, નિર્દય હેય તેવું, અ-કર્મણ્ય નિષ્કર્મ વિ. [સં., નિશાં પું.] કામ કરવા છૂટી ગયાં નિષ્ક્રમણ્ય વિ. [સં., સાચે શબ્દ અર્થે જ] કામ નહિ કરનારું, અ-કર્મેય,(૨) ધંધા-ધાપા વિના નવરું બેસી રહેનારું, કામકાજ વિનાનું, બેકાર [બેકારી ષ્ક્રિયતા સ્ક્રી. [સં.] નિષ્કર્મણ્યપણું, અકર્મણ્ય-તા. (ર) નિષ્કમ તા ી. [સં.] નિષ્કર્મપણું, અ-કર્મણ્યતા નિષ્ક્રમી વિ. [સં., પુ.] કર્મ ન કરનારું નિષ્કર્ષ પું [સં.] સાર, સાર-તત્ત્વ, સારાંશ, નિચેાડ, તાત્પર્ય (૨) સંગીતમાં એક અલંકાર (સંગીત.) નિષ્કલ વિ. સં, નિસ + ા, અ. મી., સંધિથી] અખંડ, સંપૂર્ણ (‘બ્રહ્મ'નું એક વિશેષણ) નિષ્કäક (નિષ્કલૐ) વિ. [સં.] ડાધ વિનાનું, કલંક વિનાનું. (ર) (લા.) જેમાં કાઈ એબ નથી તેવું, નિષિ નિષ્કલંક-તા (નિષ્કલ-તા) સ્ત્રી. [સં.] (લા.) નિર્દોષ-તા નિષ્ય-વિધા સ્રી., નિષ્કશાસ્ત્ર ન. [સં.] જૂના સિક્કા ઉકેલવાને લગતું શાસ્ત્ર, ‘યુમિસ્મેટિક' (૬, ભા.) નિષ્કશાસ્ત્રી વિ. સં., પું.] નિષ્ફ-વિદ્યામાં નિષ્ણાત નિષ્કંટક (નિષ્કંટક) વિ. [સં.] કાંટા વિનાનું. (ર) (લા.) વિઘ્ન કરનારા શત્રુ વિનાનું વિનાનું, સ્થિર નિષ્કુપ (નિષ્ક) વિ. [સં.] ધ્રૂજતું કંપતું ન હોય તેવું, નિષ્કામ વિ. [સં.] કામના વિનાનું, કુળની ઇચ્છા વિનાનું, અનાસક્ત. (૨) જેના કુળની કોઈ ઇચ્છા નથી તેવું. (કર્યું.) નિષ્કામ-કમ યાગી, નિષ્કામ-ક† વિ. [[સં., પું.] ફળની અપેક્ષા રાખ્યા વિના અનાસક્તિપૂર્વક નિત્ય-નૈમિત્તિક કર્મો
કરનાર સન્નિષ્ઠ સાધક
નિષ્પક્ષ-તા
નિષ્કામતા સ્ત્રી. [સં.] નિષ્કામ લેવાપણું નિષ્કામ-બુદ્ધિ સ્ત્રી. [સં.] નિ:સ્પૃહ-તા નિષ્કામ-ભક્તિ સ્ક્રી. [સં.] કોઈ પણ જાતના ખદલાની આશા વિનાની અનાસક્તિવાળી શક્તિ
Jain Education International_2010_04
ન
વતન, પગાર નિષ્ક્રય પું. [સં] ખરીદી. (૨) વિનિમય, બદલેા. (૩) નિષ્કાંત નિષ્માન્ત) વિ. [સં.] બહાર નીકળી ગયેલું. (૨) સંન્યાસી
નિષ્ક્રિય વિ. સં. નિક્ + fō, ખ. ત્રી., સધિથી] ક્રિયા ન કરતું હેાય તેવું, કાંઈ પણ પ્રવૃત્તિ ન કરનારું, પેસિવ’ (૬. ખા.). (૨) ધંધા-ધાપા વિનાનું, બેકાર, નવરું, ઇન-ઍકિટવ'. (૩) તદ્દન મૂંગું, ‘સાલન્ટ’ નિષ્ક્રિય-તા શ્રી. -~ ન. [સં.] નિષ્ક્રિય હોવાપણું, ઇનગિયા,’ ‘ઇનૅક્રાન’
નિષ્ઠા સ્રી. [સં.] શ્રદ્ધા, આસ્થા, વિશ્વાસ. (ર) વફાદારી, ભક્તિ, (૩) મનની એકાંત સ્થિતિ, ‘ન્ય’ (દ. ખા.), ‘સિન્સિયરિટી' (વિ. ક.)
નિષ્ઠા-વાન વિ. [સં. °વાન્, પું.], નિષ્ઠાણુ વિ. સં. નિષ્ઠાg] નિષ્ઠાવાળું [(3) o નિષુર વિ. [×.] નઠાર, કઠણ હૃદયનું. (૨) દયા-હીન, ક્રૂર. કંપનિષુર-તા શ્રી. [સં.] નિષ્ઠુર હાવાપણું, નિષુર-ભાષી વિ. [સં., પું.] નઠાર વચન બેલનારું નિન્નુર-શાસન ન. [સં.] અમર્યાદ સત્તાવાળા રાજ્ય-અમલ, *ડિસ્પેાઝિશન' (મ. ર.)
નિષ્ણાત વિ. [સં.](તે તે વિષયમાં) પારંગત, વિદ્વાન, કુશળ, પ્રવીણ, કાબેલ, ઢાશિયાર, તદ્વેિદ, બાહેશ, ‘એક્ષ્પર્ટ’ નિષ્ણાત-તા શ્રી. [સં.] નિષ્ણાત હોવાપણું નિષ્પક્ષ વિ. [સં] કોઈ પણ પક્ષ કે વાડા જેને ન હોય તેવું, તટસ્થ વૃત્તિનું, ત્રાહિત
નિષ્પક્ષ-તા સ્રી. [સં.] નિષ્પક્ષ હોવાપણું, તટસ્થ-તા