Bruhad Gujarat kosha Part 2

SR No.: 016073
Original Sutra Author: N/A
Author: Keshav Shastri
Publisher: University Granth Nirman Board
Publication Year: 1981
Total Pages: 1294
Language: Gujarati
Classification: Dictionary & Dictionary
File Size: 39 MB

Page 265

નિરામિષાહારી
નિરામિષાહારી વિ. સં., પું, પણ મૈં પ્ર. ની જરૂર નથી.] જુએ ‘નિરામિષ-ભે જી.’
નિરામિષી વ. [સં., પું.] જએ ‘નિરામિષ-ભેાજી.’ નિરાયુધ વિ. સં. નિર્ + અયુ] આયુધ વિનાનું, અનાયુધ, હથિયાર જેની પાસે ન હેાય તેવું નિરાલસ્ય વિ. સં. નિર્ + માથ] આળસ ચાયુ ગયું ઢાય તેવું, ઉદ્યોગી
નિરભ્રંખ (લેખ) વિ. [સં, નિર્વ્ + મા-ī] આલંબન વિનાનું, ટેકા વિનાનું, નિરાધાર. (ર) અધર રહેલું નિરાવરણ વિ. સં. નિદ્ + આવળ] આવરણ વિનાનું, ખુલ્લું. (ર) આડચ કે અડચણ વિનાનું નિરાવવું, નિરવું જએ ‘નીરવું'માં. નિરખ્શ વિ. સં. નિર્ + આજ્ઞા, ખ. ત્રી.,], -શંસ (-શંસ) વિ. સં. નિર્ + આ-રાંસા, ખ.વી.] આશા નષ્ટ થઈ ગઈ હાય તેવું, ના-ઉમેદ, હતા, ભગ્નાશ નિરાશા શ્રી. સં, નિર્+ મારા; સં. માં નથી.] આશાને અભાવ, હતાશા, નાઉમેદી, ‘ક્રુસ્ટ્રેશન’
નિરીક્ષણા સ્ત્રી. [સં. નિર્ + શૈક્ષા] જુએ ‘નિરીક્ષણ,’ નિરીક્ષણીય વિ. સં. નિઃ + ક્ષળીથ] નિરીક્ષણ કરાવાને યેાગ્ય, નિરીક્ષણ કરવા જેવું
નિરાશા-ગ્રસ્ત વિ. [સં.] નિરાશાએ ઘેરાયેલું, તદ્ન હતાશ નિરીક્ષમાણુ વિ. [સં. નિર + શૈક્ષમાળ] નિરીક્ષણ કરતું નિરા-જનક વિ. [સં.] નિરાશા ઉપર્જાવનારું નિરીક્ષા શ્રી. [સં. નિર્+ક્ષા] જુએ‘નિરીક્ષણ નિરાશા-દર્શક વિ. [સં.] નિરાશા બતાવનારું નિરીક્ષિત વિ. સં. નિદ્ + શૈક્ષિત] જેનું નિરીક્ષણ કરવામાં નિરાશા-મય વિ. [સં.] નિરાશાથી ભરેલું આયું હોય તેવું નિરાશા-વાદ પું. [સે.] પરિણામ સારું નહિ આવે એવી નિરીક્ષ્ય વિ. સં. નાિ નિરાશા રાખવામાં આવે તેવા મત-સિદ્ધાંત, ‘પૅસિમિક્રમ’નિરીશ્વર વિ. સંનિ ્ નિરશાવાદી વિ.સં., પું.] નિરાશાવાદમાં માનનારું, ‘પેસિમિસ્ટ’ (જે, હિ.) નિરાશિષ વિ. સં. નાર્ + શૈક્ ] મંગલમય કામના ભાંગી પડી હોય તેવું, હતાશ, ના-ઉમેદ નિરાશી વિ. સં., પું., સં. માં નથી.] જુએ ‘નિરાશિષ.’ નિરાશ્રય વિ. સં. નિદ્ + ા-ત્રિ], -યી વિ. [સં.,પું., પરંતુ સં, વ્ પ્ર. ની જરૂર નથી.] જેને આશર ન રહ્યો તેવું, હાય નિરાધાર
+ ડ્વ] જએ ‘નિરીક્ષણીય.' + ફ્વર) જેમાં ઈશ્વરના અસ્તિત્વન સ્વીકાર કરવામાં ન આવતા હાય તેવું (સાંખ્ય) નિરીશ્વર-વાદ પુ. [સં.] ઈશ્વરના અસ્તિત્વને જેમાં સ્વીકાર ન હેાય તેવે મત-સિદ્ધાંત, ‘પૈાઝિટિવિભ્રમ' (દ.ખા.), ‘ઍથી. ભ્રમ' (દ. મા.)
‘નિરીધર.’
નિરીશ્વરી વિ. [સં, પું., સં. ની જરૂર નથી.] “આ નિરીશ્વરવાદી વિ. [સં., પું.] નિરીશ્વર-વાદમાં માનનારું, ‘નાન-ખિલીવર’
નિરાશ્રિત વિ. સં. નિદ્ + આા-શ્રિત; સને ૧૯૪૭માં પાકિસ્તાનમાંથી ભાગી આવેલાં, હકીકતે ‘નિર્વાસિતા' માટે નવા ઊભા થયેલે સંસ્કૃતાભાસી શબ્દ, જુએ ‘નિર્વાસિત.] આશ્રય-હીન, નિરાધાર
નિરીહ વિ. સં. નિર્ + Ëા, મ. ત્રી.] ચેષ્ટા વિનાનું, ચેષ્ટા ન કરનારું. (ર) ઇચ્છા ન કરનારું, નિરિક નિરીહ-તા સ્ત્રી. [સં] નિરીહ હોવાપણું નિરીહા સ્રી. [સં. નિર્ + *હીં; હકીકતે અનીહા થાય.] ચેષ્ટાને અભાવ. (૨) ઇચ્છા-આકાંક્ષાના અભાવ
નિરાસ પું. સિં, નિર્વ્ + આત] જુએ ‘નિરસન.' નિરાસત વિ. સં. નિર્માવત; સાચા શબ્દ નાસક્ત.] જએ ‘અનાસક્ત,’ [ઘરબાર વગરનું નિરાસ્પદ વિ. સં. નિર્ + માપર] ઠામ-ઠેકાણા વિનાનું, નિરાસ્વાદ વિ. સં. નિર્ + મા-વાત] સ્વાદ નષ્ટ થઈ ગયા. હાય તેવું, ઊતરી ગયેલું, બે-સ્વાદ નિરાહાર વિ. સં. નિર્ + આહાર], ~રી વિ. [ä, પું, પરંતુ સં. ર્ પ્ર.ની જરૂર નથી.] આહાર છેડી દીધા હાય તેવું, લખ્યું
નિરાળું વિ. સં. રાય > પ્રા. નિર્ામ-] (ધરથી) જુદું પડી ગયેલું, અલગ, ભિન્ન, નાખું, યારું
નિરાંત (૫) સી, નિવૃત્તિ. (૨) નચિંતતા. (૩) શાંતિ. (૪) જળવી (રૂ. પ્ર.) ચિંતા દૂર થવી,
આરામ. [॰ થવી, Jain Education International2010_04
૧૩૦૦
.
નિરુક
શાંતિ મળવી]
નિરાંતે (-ત્યે) (ક્ર. વિ. [ + ગુ. એ' ત્રૌ, વિ., પ્ર.] તદ્દન આરામથી, ઉતાવળ જરાય કર્યા વિના નિરાકાંક્ષ નિચ્છિ વિ.સં. નૅક્ + ફ્છા, બ. ત્રી.] ઇચ્છા વિનાનું, નિરિંદ્રિય (નિરિન્દ્રિય), [સં. નિર્વ્ + જ્ઞન્દ્રિ] ઇંદ્રિયા વિનાનું, ‘ઇન-ઑર્ગેનિક' (કે.હ.). (ર) વિ. જડ
નિરીક્ષક વિ, પું. [સં. નિર્ + ક્ષ] દેખ-ભાળ રાખનાર, તપાસ રાખનાર, તપાસનીસ, પરીક્ષક, ‘સુપરિન્ટેન્ડન્ટ’ (૬ ખા.), ‘ઇન્સ્પેક્ટર,' ‘એઝામિનર’ નિરીક્ષણ [સં. નિ+Ěક્ષળ] ઝીણવટથી દેખ-ભાળ રાખવી એ, ખારીક તપાસ, તપાસણી, ‘ઇન્સ્પેકશન’ નિરીક્ષણ-કાચ પું. [સં.] દૂરબીનના આંખ નજીકને કાચ નિરીક્ષણ-શક્તિ સ્રી. [સં.] ખારીકીથી ોવાનું ખળ, અવ
લેકન-શક્તિ
નિરુક્ત ન. [સં. નિર્ + વત] નિર્વચન, વ્યુત્પત્તિ. (ર) સંસ્કૃત વ્યુપત્તિ-શાસ્ત્ર (યાસ્કની રચના). (સંજ્ઞા.). નિરુક્ત-કાર પું. [સં.] નિરુક્ત નામના ગ્રંથના કર્તા-યાક નિરુક્તિ સ્રી. [સં. નિર્ + તિ] વ્યુત્પત્તિ નિરુચ્છવાસ વિ. સં. નિōજીવાસ] શ્વાસ લેતું ન હોય તેવું, મરી ગયેલું
નિરુત્તર વિ. [સં. fન ્ + સર્] ઉત્તર આપ્યા . વનનું, જવાબ દીધા વિનાનું, સામેા જવાબ ન આપનારું નિરુત્સવ વિ. સિં, નિર્ + રક્ષવ] ઉત્સવ કે ઉમંગ વિનાનું નિરુત્સાહ વિ. [સંગે નિર્ + ઉત્સાTM], -હિત વિ. [સં, સાચું અનુજ્ઞાહિંત], ×હી વિ. [સ, પું., પરંતુ સં. ર્ પ્ર. ની જરૂર નથી.] ઉત્સાહ વિનાનુ [ન-પાણિયું નિરુદક વિ. [સં. નિદ્ + si] પાણી વહી ગયું હોય તેનું,