Abhidhan Rajendra kosha Part 1

SR No.: 016041
Original Sutra Author: N/A
Author: Rajendrasuri
Publisher: Abhidhan Rajendra Kosh Prakashan Sanstha
Publication Year: 1986
Total Pages: 1064
Language: Prakrit, Sanskrit
Classification: Dictionary, Dictionary, & agam_dictionary
File Size: 38 MB

Page 132

(४३) [सिकहेम.] आभिधानराजेन्द्र परिशिष्टम् ।
[अ०८ पा०४] इन्-वनोऽन्त्यस्य ।। २४४ ।।
झो एन-जौ ।। १५ ।। धात्वोर हन-खसोरत्र, भाव-कर्मप्रवृत्तयोः।
भाव-कर्मप्रवृत्तस्य, जानातेर्भवतः पदे । अन्त्यस्य वा स्याद् म्मः, तत्सन्नियोगे क्यस्य चास्तु बक। णव्यो गज्जव चा, तत्सन्नियोगे क्यस्य चास्तु लुक् । [ वर्तमाने ] यथा हम्मद खम्म, हणिज खणिजइ । णवणज्जइ, पक-जाणिज्ज मुणिज्जा। [भविष्यति ] हम्मिहि हणिहिद, खम्मिहि खणिहिह । 'म्न-झोर्ग:' [२।४२] इति णादेशे, णाइज्जहच सिध्यति । कर्तयपि हनोऽयं स्याद्, हन्तीत्यर्थे तु ' हम्मह'।
न:पूर्वकस्य जानातर् 'श्रणाइज्जई' पठ्यते । कचिन्न रश्यते-'हन्तव्वं 'हन्तृण' 'हा' यथा।
व्यागेाहिप्पः ॥ ३५३ ।। म्भो दुइ-लिह-वह-रुधामुच्चातः ।। २४५ ।।
भावकर्मप्रवृत्तस्य, नवेद व्याहरतेः पदे। दह-लिह-बह-सुधधातुनां नो वाऽम्त्यस्य भावकर्मजपाम ।
चाहिप्पो वाऽत्र तत्सन्नियोग क्यस्यापि सुग्भवेत् ।। मुक च तत्सन्नियोगे क्यस्य, भवेद उद वहेरस्य ।
वाहिप्पड तथा वाहरिज्जइ स्यान्निदर्शनम् । स्याद् हिज्जा भइ, वा लिग्ना लिहिज्ज।
पारनेराढप्पः ।। ३५४ ।। म्भ वहिज्जा रुब्न रुधिज्जा स्मृतम् ।
पारने कर्मभावे स्यात्, वाऽऽढप्पः क्यस्य चास्तु लुक् । दुभिहिर उहिहित्यादि काले भविष्यति ।
आढप्पर भवेत्, पके-'श्राढवीश्रा' सिध्यति । दहो म || २४६ ।।
स्निह-सिचोः सिप्पः ।। २५५ ॥ भाव-कर्मप्रवृत्तस्य, दहो धातोर विनापया ।
स्निह-सिचाः कर्मभावे, सिप्प स्यात् क्यस्य चास्तु मुक् । जऊः स्यात्, अन्त्यस्य तत्सन्नि-योगे क्यस्यापि मुग प्रवेत् । 'स्निह्यते, सिच्यते' इत्येतयारर्थेऽत्र 'सिप्प। स्याद् वर्तमाने डज्जा, तथा रूपं डहिज्ज ।
अहेर्येप्पः ॥ २५६ ॥ 'डमिहिर डहिदिर ' इति काले भविष्यति ।
कर्मभावे ग्रहेर घेप्पो, वा भवेत, क्यस्य चास्तु लुक । बन्धो न्धः ॥ २४ ॥
यथा 'घेपर' इत्येतत्, पते गिपिहज्जर स्मृतम् । भावकर्मप्रवृत्तस्य, बन्धधातोर्विभाषया ।
स्पृशेश्चिप्पः ॥ १५७ ।। ज्कः स्याद् अन्त्ययोर तत्सनियांगे क्यस्य चास्तु बुक् ।
स्पृशतेः कर्मभावे स्याद्, वा छिप्पः, क्यस्य चास्तु लुक् । स्याद् वर्तमान वज्का, तथा बन्धिज्जा स्मृतम् । 'बमिहिर बन्धिहिर' इति काले प्रविष्यति ।
तेन 'विपक्ष' संसिद्धं, तथा रूपं 'गिविज्ज'।
तेनाप्फुस्मादयः ॥ २५० ।। ___समनूपा,धेः ।। २४ ॥
प्राक्रमिप्रनृतीनां तु, धातूनाम् अप्फुमादयः । नावकर्मप्रवृत्तस्य, समनूपाद् रुस्तु वा ।
अप्फुसो आक्रान्तः, मक्कोसं उत्कृष्टं, लुग्गी रुग्णः। अन्त्यस्य वा ज्झः, तत्सन्नियोगे क्यस्यापि लुग भवेत् ।
चोलीणोऽतिक्रान्तः, पल्हाधं पोर्ट वा पर्यस्तम् । संरुज्झा अणुरुज्झा, उवरुज्झ भवति, पाक्तिकं तु यथा। संरुन्धिज्जा अणुरुन्धिग्ज उवरुन्धिज्जा जवति। .
फुड स्पष्ट, विकसितो वोसट्टो, निमिअं स्विदम् । संरुज्किहित संरुन्धिहित्यादि भविष्यति ।
स्थापितं, चक्खिरं आस्वादित, क्तिप्तं तु कोसि।
निपातितो निसट्टो स्याद, हीसमाणं न हषितम । गमादीनां द्वित्वम् ॥ २४ ॥
वा प्रमृष्टः प्रमुषितः, पम्हट्टो परिपठ्यते। . भावकर्मप्रवृत्तानां, गमादीनां विनाषया।
लिहक्को नष्टो, जढं त्यक्तं, विढतं अर्जितं तथा । स्याद द्वित्वमन्त्यस्य तत्सनियोगे क्यस्य चास्तु सुक् ।
छित्तं स्पृष्टं, लुभं लूनं, भवेद् निच्छूढम धृम् । [गम् ] गम्मा गमिज्जा [हस] हस्सह इसिज्ज ।
श्त्यादयो चेदितव्या शब्दा सत्यानुसारतः। [भग] नएणड जणिज्जा [छुप ] छुप्प बुदिज्जा ।
धातवोऽर्थान्तरेऽपि ॥२५॥ [रु ] रुवा रुविज्ञ [लन ] लम्भ लहिज्ज ।
उक्तादर्थात प्रवर्तन्तेऽर्थान्तरेऽपीह धातवः। [कथ् ] कत्था कहिज्जा [भुज्ञ] भुज्जा मुजिज्जा। उक्को वलिः प्राणनेऽथें, खादनेऽपि स वर्तते । गम्मिहि गमिहिर्मत्यादि रूपं भविष्यति ।
यथा 'वल' खादति, प्राणनं च करोति वा। रुप-४।१२६ ] सूत्रेण कृतवाऽऽदेशोऽत्र रुदिरिष्यते । एवं कमिश्च संख्याने, संझानेऽपि स दृश्यते। ह-क-त-जामीरः ।। २५० ॥
यथा 'कल' जानाति, संख्यानं च करोति था । धातूनां ---मां स्याद, ईरादेशो विज्ञापया।
रिगिर्गती प्रवेशेऽपि, 'रिंग' विशत्यति च । क्यलुक तत्सन्नियोगेच, भवेदित्युपदिश्यते ।
काबन्तेःप्राकृते वम्फो, 'वम्फ' खादतीच्छति । हीर हरिज्जा, कीर करिज्जा।
फक्कतेः स्थक्क आदेशस्ततः सिध्यति 'थक्का'। तीर तरिज्जर, जीररु जरिरजह ।
नीचां गतिं करोतीति वा, बिलम्बयतीति वा ।
धास्वोर्विक्षप्युपानम्त्योर् महादेश तु 'झना'। अर्जेविढप्पः ।। १५१ ॥
तस्थार्थ उपालभते, वा विलपति भाषते। अर्जेविंढप्पो वा तत्सनियोगे क्यस्य चास्तु मुक्।
एवं हि 'पडियाले', वा रक्षति प्रतीकते । निढप्पा, विढविग्जा, अज्जिज्जा पाकिकम् ।
केचित कैश्चिउपसर्गेनित्यमन्यार्थका मताः ।