Abhidhan Rajendra kosha Part 1

SR No.: 016041
Original Sutra Author: N/A
Author: Rajendrasuri
Publisher: Abhidhan Rajendra Kosh Prakashan Sanstha
Publication Year: 1986
Total Pages: 1064
Language: Prakrit, Sanskrit
Classification: Dictionary, Dictionary, & agam_dictionary
File Size: 38 MB

Page 123

॥ अथ चतुर्थः पादः ॥
[सिरहेम.] अभिधानराजेन्स परिशिष्टम् ।
[अ०८ पा०४] ॥ * अहम् ॥
उघातरोरुम्मा वसुबा ॥ ११॥ 'प्रोरुम्मा वसुधा' च स्यातामुत्पूर्व-वातिधातार्वा ।
'ओरुम्मा' च 'वसुधा' च पक्के भवति 'उब्वाइ' । 2000*on
निजातेरोहीरोड्यौ ।। १२॥ ___ इदितो वा ॥ १॥
'सोहीर [ो] ' इत्येतो, वा नि-जातेः पदे मता। पदितो धातवः सूत्रे ये वक्ष्यन्तेऽत्र नृरिशः।
यथा-'- [ो] वर निद्दार श्रोहीर' भवेत् त्रयम् । तेषां विकल्पनाऽऽदेशा भवन्तीत्यवगम्यताम ॥
आघेराग्यः ।। १३ ॥ कथेजर-पज्जरोप्पाल-पिमुण-सह-बोस-चव-जम्प
वाऽऽजिघ्रतेः स्याद् आश्ग्यः, प्राइग्रह अग्घाइच । सीस-साहाः॥॥
स्नातेरन्तुत्तः॥१४॥ 'सह-बोल-चवाः जम्प-पज्जरोप्पास-वजराः।
स्नातेर् 'प्रभुत्त' इति वा स्याद् अन्जुत्त रहार च । साहो सीसो च पिसुण' आदशा या कथेदंश ।
समः स्त्यः खाः ॥ १५ ॥ पिसुण सवड बोल, उप्पाला वजरइ च पज्जरइ ।
संपूर्वस्य स्त्यायतेः 'खाः' स्यात् 'संखाई' यथा भवेत् । साद जम्पर सीस, चवद कथयतीति संवेद्यम् ॥ 'बुक्क जपण' इति धातोरुत्पूर्वस्यैव तस्य उम्बुक्का ।
स्थष्ठा-थक्क-चिट्ठ-निरप्पाः ॥ १६ ॥ पक्षे 'कहर' इतीदं रूपं वेद्यं हि कधधातोः॥
'थक्को चिठो निरप्पः, वग' स्था-धातोः स्युरिमे यथा । प्रन्यैरेते तु देशीषु पविता अपि सरिन्निः ।
गर थक्क चिट्टर चिटुिऊण निरप्पश् । 'विविधेषु प्रत्ययेषु प्रयुक्ताः' इत्यतो मया ॥
पछिी उठिो पहाविओ उहाविमो तथा । धात्वादेशीकृता होते, तत्सर्व श्रूयतामिह ।
कचिन्न बहुलात-थाणं थिभं थाऊण थियो । वज्जरियो कथितो, वज्जरिअव्वं कथयितव्यमिति भवति ।
नदष्ठ-कुकुरौ ॥ १७॥ बज्जरणं कथनं, वज्जरिऊणं चापि कथयित्वा।
उदः परस्य स्था-धातोः, स्यातामत्र -कुक्कुरौ। कथयन् हि वज्जरन्तो, सहस्रशः सन्ति चास्य रूपाणि ॥
'उहर स्यात् तथा 'उक्कुक्कुरई' द्वयमत्र तु। संस्कृतधातुवदत्र प्रत्ययस्रोपागमादिविधिः ।
म्ना-पव्यायौ ।।१८।। दु:खे णिब्बरः ॥३॥
'पब्वाय वा इत्यादेशी, म्लायतेऽत्र संमती। पुःखविषयस्य कथेः, 'णिबरो' या विधीयते ।
'वाइ पव्वायई तथा, पक्षे रूपं 'मिलाइ' च । दुःखं कथयतीत्यर्थे, क्रिया - णिव्वरर ' स्मृता।
निर्मो निम्माण-निम्मवौ ॥ १५ ॥ जुगुप्सेर्पण-गुच्च-मुगुञ्चाः ॥४॥
'निम्माण-निम्मवौ' स्यातां, निर्मिमातेरिमा यथा । 'फुण-दुगुच्छ-गुगः 'जुगुप्सर्वा त्रयो मताः ।
'निम्माण निम्मवई' यथैते सिद्धिमाप्नुतः । झुणइ दुगुच्छद च दुगुञ्छर, पके भवति वै जुगुच्छश् च ।
दोणिज्झरो वा ॥ २० ॥ लोपे गस्य सुनुच्छर तथा दुमचा जुउच्च च । बुभुक्षि-वीज्योीरव-वोजौ ॥५॥
क्षयतेर णिज्झरो वा णिज्कर, पक्षे झिज्जा । वोजणीरचौ स्यातां, क्विबन्त-वीजेस तथा बुचकेर्वा ।
बदेणेणुम-नूम-सन्नुम-ढक्कोम्बाल-पव्वानाः ।। २१ ॥ घोज वीज तस्माद्, भवति बुतुक्खइच जीरबह । 'स्युर ढकौम्बाल-पच्चाला णुमो नमश्च सन्नुमः । ध्या-गोओ-गौ ॥ ६ ॥
छदय॑न्तस्य वा55-देशाः षडेते, तन्निशम्यताम् । 'भ्या गा' अनयोर् 'का गा'श्त्यादेशौ हि.काकाअश्च।। तुम च नूमश, णत्वे गूम ढक्का च सन्नुमइ भवति । णिज्का णिज्झाइच, काणं गाणं, च गागायच।
ओम्बालइ पव्वाल, तथा च गय निगद्यन्ते । . झो जाण-मुणौ ॥ ७॥
निविपत्योणिहोमः ॥ १२ ।। जानातेः स्तो 'जाण-मुणौ ' स्यातां 'मुणइ जाण'। निवृगः पतेश्च धातोः, एयन्तस्य तु वा 'णिहोड' इति भवतु । कचिद विकल्पो बहुअात्, यथा-णायं च जाणिवे ।
यथा 'णिहोम' पके तथा निवारेइ, पाडे । घा जाणिऊण णाऊण, रूपं 'मण' मन्यतेः। उदो घ्मो धुमा ।। G॥
दुङो दूमः ॥ १३॥ उदः परस्य ध्मा-धातोर 'धुमा' स्याद्, 'मधुमाइ ' हि।
दूङो रायन्तस्य दूमः स्यात्, हिश्रयं मम दूमेश् । श्रदो धो दहः ॥६॥
धवलेदुमः ॥२४॥ भ्रत्परस्य दधातेदह इति वै 'सदहर'।
धवलयतरार्यन्तम्य दुमादेशो वा, दुम च धवलश् च । पिबेः पिज-मस-पट्ट-घोटाः ॥ १०॥
स्वर-[४।२३८] सूत्रेण तु दोघे दृमिअमिति धवलिनं भवति। घा 'पिज्ज कन्व-पट्ट-घोट्टाः, एते स्युरत्र वा पियतेः।
तुलेरोहामः ।। २५ ।। पिजइ मल्ल पट्टर, घोहर, पक्के 'पिय' रूपम् ।
तुलेय॑न्तस्य 'पोहामो' वा, तुला ओहामइ ।