________________
અજન્તાને યાત્રી એક અદ્ભુત ચિત્રકાવ્ય
તે ક્ષણે કાળ ઉપાડી પડદે ગેબી ભૂતને, અનેરું દશ્ય દર્શાવે મહાકલા મુમુક્ષુને. કેઈ ભિખુ નયન નમણાં અઢાળી ઊભા છે, ધીરે ધીરે મુખથી વદતાં પાઠ કે પિટ્ટકના કઈ ભિખુ દૂર દૂર થકી લાવતા યાચી ભિક્ષા, ધીમેધીમે પગથી ચઢતાં ગુણશ્રેણી સમાન. કઈ ભિખુ વકર ધરીને કાષ્ઠનું વારિપાત્ર, ધીરે ધીરે પથ ઉતરતાં સૃષ્ટિસૌંદર્ય જોતાં યાત્રીવૃંદે જય જય વદે ભાવથી બુદ્ધ કેરી, જેણે જોયે સકળ જગતે માર્ગ નિર્વાણદાતા. ધીમે ધીમે શ્રમણકુલ એ થાય વિલીન ત્યાંથી,
અંતે કઈ દીસતું નહિ ને ધામ એ સાવ સૂનાં. જતે દહાડે ઇસ્લામીઓનું આક્રમણ થયું, હિંદનાં સંસ્કૃતિનાં ધામ વિધ્વંસ થવા માંડે. જાણે આ પ્રલયમાંથી એ કલાક્ષેત્રને બચાવવા પ્રકૃતિમાતાએ એનું સંગેપન કર્યું. .
શિલાખંડ પૂર્યા દ્વાર, છાવરી રજ ઉપરે,
ઉગાડીને લતાવેલ, ગેપબું અદ્રિના ઉરે. એ કલાતીર્થના રક્ષણ અર્થે વનદેવી આ ગેપનકાળમાં સિંહ અને વ્યાધ્રને ચાકીદાર નીમે છે. . આ કલાતીર્થનું મહાદ્વાર અનેક શતાબ્દીઓ પછી ઉઘડે છે. મેજર જીલ એક ભુંડના શિકારની પાછળ ચડી આવે છે, એ સામાન્ય પ્રસંગને મનહર કપનાની દષ્ટિથી આલેખવામાં આવ્યો છે. છેલ આ મહાન કલાધામ જોઈને આશ્ચર્યચક્તિ થાય છે. એ ઉચ્ચારે છે :
આ સ્તંભ શા? સ્તબક શા? વળી ચિત્ર શેના?
કે દેવીના ભુવન તો નહિ ભવ્ય હેય? અજન્તા ફરી પાછું ઈતિહાસની રંગભૂમિ પર દષ્ટિગોચર થાય છે અને કલાધરો અને ઈતિહાસકારોનું યાત્રાધામ બને છે. ત્યાં બીજે ખંડ પૂરો થાય છે.
(૩) ત્રીજા ખંડમાં ચિત્રદર્શન છે. વિવિધ ચિત્રોના સામાન્ય અને વિશિષ્ટ ભાવ ભારે કુશળતાથી અહીં પ્રગટ થયા છે. નીચેની પંક્તિઓમાં એ ભાવ ટૂંકામાં પણ સચેટ રીતે કેવી રીતે વ્યક્ત થયા છે, તે જોઈ શકાય છે.
