________________
જીવન-નાશન
E
ભાડિયે ફ
સેંજળીની પાછળના ભાગમાં થોડે દૂર જ્યાં તળાવનું પાણી ભરાઈ રહેતું, તેના સૂકાઈ ગયેલા ભાગમાં ઉનાળાના દિવસોમાં એક કૂ દવામાં આવતું હતું. તેમાં થોડી ઊંડાઈએ જ પાણી નીકળતું હતું, તેને અમે ભાડિયે ક્રૂ કહેતા હતા. ચોમાસું આવતા એ ભાડિયે કૃ પાણીમાં ડૂબી જતે. એક વખત હું તળાવમાં નહાવા પડે ત્યારે આ ભાડિયા સુધી પહોંચી ગયેલે ને તેમાં ડૂબી ગયેલું. તે વખતે મને બરાબર તરતાં આવડતું ન હતું, પરંતુ સારા નશીબે સાથીઓ મદદે આવ્યા ને હું સહીસલામત બહાર નીકળી શકશે. ત્યાર પછી તરતાં શીખવાનો નિર્ણય કરેલો અને ઉપર જેને ઉલ્લેખ કરી ગયે છું, તે બંધાર કૂવામાં તરતા શીખે. પાદર
શકિત માતાની જગાથી જમણી બાજુ ગામનું પાદર આવેલું હતું. તેમાં ઝેક ભરાતી એટલે ગામનાં ગાય, ભેંસ, બળદ વગેરે ત્યાં એકઠાં થતાં અને ત્યાંથી ચરવા જતાં. ચરીને પણ પાછા ત્યાં જ આવતાં. હેરનું છાણ એકઠું કરવા ત્યાં ઘણી સ્ત્રીઓ આવતી. મારા માતુશ્રી વૈધવ્ય પ્રાપ્ત થયા પછી ખૂણે પાળતા, ત્યારે હું પણ આ ' ઝોકમાં આવી બે-ત્રણ વાર છાણ ભેગું કરી ગયા હતા. ખળાવાડ
આ ઝકની પાછળ ગામની ખળાવાડ હતી. તેમાં કાર્તિક માસે નવું ધાન્ય આવતું, ત્યારે ખૂબ કામ ચાલતું. ખેડૂતે ત્યાં હાલરૂ કરતા, અનાજ ઉપણુતા, તેના ઢગલા કરતા વગેરે વગેરે. ફાગણ-ચૈત્રમાં કપાસની મોસમ આવતી, ત્યારે ત્યાં કાલાના ઢગલા થતા. આ એક કિંમતી પાક હતું, એટલે કે તેની ખૂબ સાચવણુ કરતા હતા. આ બંને વખતે ત્યાં માગવા આવનારાઓની જે સંખ્યા આવતી, તે જોઈને મારા આશ્ચર્યને પાર રહેતે નહિ! પગી, પસાયતા, બ્રાહ્મણ, નિશાળના શિક્ષક, મુખી, ઠાકોરજીને બા, સકત માને બા, શંકરને પૂજારી, મહાદેવિ ભેળવીએ, ભાટ વગેરે વગેરે ! આ બધાને પિતાના ખેડૂ-ભાગમાંથી જ આપવાનું. દરબારો એટલે ભાયાતને તે એના ભાગે આવતે અર્ધા કે ત્રીજો ભાગ સુવાંગ આપી દેવાનો. મને એમ થતું કે આ ખેડૂતે આટલી બધી મહેનતે પકવેલું ધાન્ય કે પકવેલાં કાલાં આ બધા માણસોને ચેડાં થોડાં આપી દેશે તે એના ભાગમાં શું રહેશે? અને ખરેખર બનતું પણ એમ જ, તેમના ભાગમાં બહુ થોડું રહેતું, એટલે તેમને કાયમ દેવું કરવું પડતું અને કંગાલ હાલત ભેગવવી પડતી. આજે એ પરિસ્થિતિમાં પલટો આવ્યો છે. ખેડે તેની જમીન થઈ છે અને લાગા પણ નહિવત થઈ ગયા છે, તેથી ખેડૂતોની સ્થિતિ સુધરી છે અને દરેકની પાસે ગજા પ્રમાણે સેનું થયું છે.
