Mahavir Jain Vidyalay Shatabdi Mahotsav Granth Part 02

SR No.: 012079
Original Sutra Author: N/A
Author: Kumarpal Desai
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
Publication Year: 2015
Total Pages: 360
Language: Gujarati, Hindi, English
Classification: Smruti_Granth
File Size: 8 MB

Page 82

પ્રાચીન ભારતની જૈન હસ્તપ્રતોની લિપિઓની વિશેષતા
અહીં એકમ સંખ્યા તરીકે એક, બે, ત્રણ વગેરે અંકો લખવા હોય તો એકમ અંકોમાં આપેલા એક, બે, ત્રણના પર્યાયરૂપ અક્ષરો લખાય છે. દસ, વીસ, ત્રીસ વગેરે દશક સંખ્યા લખવી હોય તો દશક અંકોમાં આપેલ એક, બે, ત્રણ વગેરેના પર્યાયરૂપ અક્ષરો લખવા અને શતક સંખ્યા લખવી હોય ત્યારે શતક અંકોમાં આપેલા એક, બે, ત્રણ વગેરેના પર્યાયરૂપ અક્ષરો લખવા. શૂન્યની જગ્યાએ શૂન્ય જ લખાય છે.
તાડપત્રીય અને કાગળની હસ્તપ્રતોમાં પૃષ્ઠસંખ્યા લખતી વખતે અક્ષરાંકો સીધી લીટીમાં ન લખતાં ઉ૫૨-નીચે લખવામાં આવે છે; જેમ કે
g
लृ लृ लृ लृ
૧૦, ૧૧
૧૨
3
૧
૦
-
૧ ૨
लृ
૧૩
ऌऌ ॡ
૧૫
૧૪
૧૭
एर्क लृ फु ग्र र्हाउँ
કાગળ ઉપર લખાયેલી હસ્તપ્રતોમાં જ્યાં અક્ષરાંકોનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો છે ત્યાં કેટલીક વાર એકમ, દશક, શતક અંકોમાં દર્શાવ્યા પ્રમાણેના અક્ષરાંકોનો ઉપયોગ નહીં કરતાં માત્ર એકમ સંખ્યામાં આપેલા અક્ષરાંકોનો જ ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો છે; જેમ કે
स्व स्ति ८
१० २० ४०
67
૧૮ ૧૯
સ્વ स्व
८ स्व
० १०० स्व ११५ ४०० स्ति १२४०
O लृ
O एक
ત્રિશતી નામના ગણિત-વિષયના સંગ્રહગ્રંથમાં ‘જૈન અંક' તરીકે એકથી દસ હજાર સુધીના · અક્ષરાંકોની નોંધ છે. આ ગ્રંથની હસ્તપ્રત ૧૧ પાનાંની છે અને ત્રણસો વર્ષ જૂની જણાય છે. એમાં અક્ષરાંકો નીચે મુજબ આપવામાં આવ્યા છે.
સ્તુ ૪૦૦, સ્તે ૬૦૦, રસ્તે ૬૦૦, રસ્તા ૭૦૦, રસ્તો ૮૦૦, સ્તં ૧૦૦, સ્ત: ૧૦૦૦, ક્ષુ ૨,૦૦૦, ભૂ ૨૦૦૦, ક્ષા ૪,૦૦૦, ક્ષે ૧,૦૦૦, Īક્ષે ૬,૦૦૦, īક્ષા ૭,૦૦૦, ક્ષિો ૮,૦૦૦, હ્લ ૬,૦૦૦, : ૧૦,૦૦૦
રૂતિ રળિતસંધ્યા નૈનાંબનાં સમાપ્તા ॥ આ અક્ષરાંકોમાં સ્વ, સ્તિ, શ્રી, ૩, ન, મ:, શ્રી, શ્રી, શ્રી એ મંગળ માટે ઉચ્ચારાતા અક્ષરો છે. (નવાબ, ૧૯૩૬ : ૬૪-૬૫)
શબ્દાત્મક અંકસંખ્યા :
પ્રાચીન ભારતમાં સામાન્ય વ્યવહારમાં વિવિધ શાસ્ત્રોને લગતા ગ્રંથો પદ્યમાં લખાતા, જેથી કંઠસ્થ કરવામાં સરળતા રહેતી. જ્યોતિષ, ગણિત, વૈદક, કોશ વગેરે શાસ્ત્રીય વિષયો પરના ગ્રંથો શ્લોકબદ્ધ લખાવા લાગ્યા. પ્રાચીન હસ્તપ્રતોના અંતે ગ્રંથરચના કે પ્રતિલેખન સંવત આપવામાં આવતો. મિતિદર્શક મોટી સંખ્યાઓ દર્શાવવામાં મુશ્કેલી ઊભી થતાં , દ્વિ, ત્રિ વગેરે સંખ્યાવાચક શબ્દોને બદલે સાંકેતિક શબ્દો પ્રયોજવામાં આવતા, જેના અનેકવિધ પર્યાયો ઉપલબ્ધ હોય. આથી પદ્યરચનાઓમાં વર્ણસંખ્યા અને હ્રસ્વ-દીર્ઘ માત્રાઓ પ્રયોજવી સરળ બને. આવા શબ્દાંકો નીચે પ્રમાણે દર્શાવી શકાય : (ગોળા, ૨૧૬૨ : ૨૬-૨૨૨; નવાબ, ૧૯૩૬ : ૬૭-૬૯)