________________
સંત-કવિ મેકણદાદા
109
‘તંભૂરે તે તૂધ ચડાઇએ, વડીયું ડિ તા ધાઉં,
રામ તડેં રાજી થીએ, જર્ડે છડાજે આલે.” તૂબરાના તારને વળ ચડાવે, મોટા આલાપ દઈ ભજન લલકારે એમને પ્રભુ નથી મળવાના. જ્યારે અહં છોડાશે, અહંકાર ગળી જશે ત્યારે જ પ્રભુ મળશે. સામાન્યજનને સમજાય, ગળે ઊતરે એવી લોકભોગ્ય ભાષા એ સૌ સંત-કવિઓની વિશેષતા રહી છે.
એક ઘરગથ્થુ ચિત્રને કવિ કઈ ઊંચાઈ સુધી લઈ જાય છે તે જોઈએ. અહીં મર્મ છે, કવિતા છે અને અંતરની વાત પણ છે.
જબ લગ દીધી ઊફણે, તબ લગ સીઝી નાહિ;
સીઝી કો તબ જાનીયે, જબ નાચત કૂદત નહિ.' ખીચડી રાંધવા મૂકી હોય. જ્યાં લગી ખીચડી કાચી છે ત્યાં લગી હાંડલીમાં એ ખીચડી ઊંચીનીચી થાય. જ્યારે બરાબર રંધાઈ જાય ત્યારે ખીચડી શાંત થઈ જાય. જીવતરની પૂર્ણતાની વાત પણ આવી જ હશે ને ! અધૂરા ઘડાની કહેવત કંઈ અમથી થોડી આવી છે !
આજના મનોવૈજ્ઞાનિકો જે કહે છે, આપણો સૌનો અનુભવ છે તે વાત સૈકાઓ પહેલાં મેકણદાદાએ કઈ રીતે કહી !
- “કડંક મન માકડી, કડેંક મનડો સીં,
હૈડો હિકડી ધાણ, રે ન સજો ડીં.” " મન ક્યારેક કીડી-મંકોડી જેવું નાજુક, તુચ્છ વિચારે છે તો ક્યારેક બહાદુર સિંહ પણ એ જ મન બની જાય છે. મનની ભાવદશા દિવસમાં દસ વાર બદલાતી રહે છે. દિનભર એક મનોદશા રહેતી નથી. મનને સમજવું, વશ કરવું, અંદર વાળવું અઘરું છે તે મનોવિજ્ઞાનની વાત આ કચ્છી સાખીમાં કહેવાઈ છે. જીવનના ઉચ્ચ લક્ષ્યને પ્રાપ્ત કરવા જીવનને ઉદાત્ત બનાવવા કવિ કેવી અસરકારક વાત કહે છે!
પોખા ! કર પોખ, વત્તર વેંધી વરી;
થીંધી શોધાશોધ, મેકણ ચેં હથ હણને હારી.” હે ખેડૂત ! તું વાવણી કરી લે, બીજ વાવી દે; આ ખેતરની – મનની ઉષ્મા, ભીનાશ ચાલી જશે પણ તારી શોધખોળ કામ નહીં આવે. તું હાથ ઘસતો રહી જશે.
અક્ષર કોને કહીએ ? જે ક્ષર ન થાય, નાશ ન પામે તેને. અમુક વાતો અકાઢ્ય, અવિનાશી હોય છે. કાળ જેને કંઈ નથી કરી શકતો. કવિ મિત્રભાવે જે શિખામણ આપે છે તે ગાંઠે બાંધવા જેવી
છે.
જિયો ત ઝેર મ થિયો, સક્કર થીજા સેણ; મરી વેંધા માડુઆ, રોંધા ભલેંજા વેણ.'
