________________
૯૮
શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર-આત્મકથા જે માટે એવા બે પ્રકારની એક સ્થિતિ કરી વતી શકાતું નથી, કેમકે પ્રથમ પ્રકારે વર્તતાં નિગ્રંથભાવથી ઉદાસ રહેવું પડે તે જ યથાર્થ વ્યવહાર સાચવી શકાય એમ છે, અને નિગ્રંથભાવે વસીએ તે પછી તે વ્યવહાર ગમે તેવો થાય તેની ઉપેક્ષા કરવી ઘટે, જો ઉપેક્ષા ન કરવામા આવે તે નિગ્રંથભાવ હાનિ પામ્યા વિના રહે નહીં તે વ્યવહાર ત્યાગ્યા વિના અથવા અત્યંત અલ્પ ર્યા વિના નિર્ગથતા યથાર્થ રહે નહીં અને ઉદયરૂપ હોવાથી વ્યવહાર ત્યાગ્યો જતો નથી આ સર્વ વિભાવયોગ મટયા વિના
અમારું ચિત્ત બીજા કોઈ ઉપાયે સંતોષ પામે એમ લાગતું વિભાગ
નથી. તે વિભાવયોગ બે પ્રકારે છે , એક પૂર્વે નિષ્પન્ન મટ ચિત્ત
કરેલે એવો ઉદયસ્વરૂપ, અને બીજો આત્મબુદ્ધિએ કરી સંતાપ
રજનપણે કરવામાં આવતો ભાવ સ્વરુપ આત્મભાવે વિભાવસબંધી યોગ તેની ઉપેક્ષા જ શ્રેયભૂત લાગે છે નિત્ય તે વિચારવામાં આવે છે, તે વિભાવપણે વતિ આત્મભાવ ઘણે પરિક્ષણ કર્યો છે, અને હજી પણ તે જ પરિણતિ વર્તે છે. તે સંપૂર્ણ વિભાવયોગ નિવૃત્ત કર્યા વિના ચિત્ત વિશ્રાતિ પામે
એમ જણાતું નથી, અને હાલ તો તે કારણે કરી વિશેષ ઉદય વિભાવ- કલેશ વેદન કરવો પડે છે, કેમકે ઉદય વિભાવક્રિયાને છે ક્રિયાને-ઈચ્છા અને ઈચ્છા આમભાવમાં સ્થિતિ કરવાની છે તથાપિ એમ આમભાવમાં
રહે છે કે, ઉદયનું વિશેષ કાળ સુધી વર્તવું રહે તો આત્મભાવ વિશેષ ચચળ પરિણામને પામશે; કેમકે આત્મભાવ વિશેષ સંધાન કરવાનો અવકાશ ઉદયની પ્રવૃત્તિને લીધે પ્રાપ્ત ન થઈ શકે, અને તેથી તે આત્મભાવ કંઈ પણ અજાગૃતપણાને પામે
જે આત્મભાવ ઉત્પન્ન થયો છે, તે આત્મભાવ પર જો વિશેષ લક્ષ કરવામાં આવે તે અલ્પકાળમાં તેનું વિશેષ વર્ધમાનપણ થાય, અને વિશેષ જાગૃતાવસ્થા ઉત્પન્ન થાય, અને છે કાળમાં હિતકારી એવી ઉગ્ર આત્મદશાં પ્રગટે, અને જે
