________________
३३
योगशास्त्र.
श्री जिनाय नमः
॥अथ पंचमः प्रकाशः प्रारज्यते ॥ हवे. प्राणायाम श्रादिक आठ अंगो अन्यदर्शनियोयें योगनां कहेषां बे; पण ते प्राणायाम मुक्तिसाधनना ध्यानमा उपयोगी नथी, तो पण ते कायाना आरोग्यपणामां अने कालज्ञानादिकमां उपयोगी बे, तेथी तेनुं खरूप पण बहीं अमोयें दर्शाव्युं बे. ते नीचे प्रमाणे जाणवू. - प्राणायामस्ततः कैश्चित्, आश्रितोध्यानसिक्ष्ये ॥ . शक्यो नेतरथा कर्त, मनःपवननिर्जयः॥१॥
अर्थ:- तेथी पतंजलि श्रादि केटलाकोये ध्यानसिधिमाटे प्राणायामनो एटले मुख श्रने नासिकाना वायुने रोकवापणानो आश्रय बीघेलो ने, केमके ते विना मन अने पवननो जय थ शकतो नथी. . . हवे ते प्राणायामथी मनने शीरीते जीताय ? ते माटे कहे ,
मनोयत्र मरुत्तत्र, मरुद्यत्र मनस्ततः॥
अतस्तुल्यक्रियावेतौ, संवीतौ दीरनीरवत् ॥२॥ अर्थः-ज्यां मन , त्यां पवन , तथा ज्यां पवन , त्यां मन , माटे तुख्य क्रियावाला ते बन्ने, दीरनीरनी पेठे जोडाश्ने रहेलां.
हवे तेउनु तुल्यक्रियापणुं देखाडे . एकस्य नाशेऽन्यस्य स्या, नाशो उत्तौ च वर्तनं ॥ ध्वस्तयोरिंजियमति, ध्वंसान्मोक्षश्च जायते ॥३॥ अर्थः- ते बन्नेमांथी जो एकनो नाश थाय, तो बीजानो पण नाश थाय, अने एक जो हयात होय, तो बीजो पण हयात होय; वली ते बनेनोनाश होते बतेजियश्रनेमतिनो नाश थाय बे,श्रने तेथी मोक्ष थायने.
हवे प्राणायामनु लक्षण श्रने तेना नेदो कहे . - प्राणायामो गतिबेदः, श्वासप्रश्वासयोर्मतः॥
रेचकः पूरकश्चैव, कुंनकश्चेति सत्रिधा ॥४॥ अर्थः- श्वास अने उन्छासनी गतिने जे रोकवं, तेनु नाम प्राणायाम; तेना रेचक, पूरक, अने कुंजक नामें त्रण नेदो बे.
