________________
૩૦૨
વિહાર શ્રી મહાવીર
કૌશામ્બીમાં છ મહિના વીતાવી પ્રભુ સુમંગલા, સુચ્છતા અને પાલક ગામે થઈ થોડા જ સમયમાં ચંપા પહોંચે છે અને ત્યાં બારમું બિલાડ (એટલે વૈશાલી)માં કર્યાનું લખ્યું છે, પણું તે વિશાળા ઉયિની ( જુઓ પૃ. ૭૯ તથા પૃ. ૨૯૩ ) લેવાનું છે, કેમકે ત્યાંથી વિહાર કરી તુરત સુસુમારપુર આવેલ છે જેનું સ્થાન પૃ. ૨૯૫ વત્સની ક્ષણે છે) અને તે બાદ કૌશામ્બી (વદેશ - આવેલ છે, તે બાદ ચંપા ( સંદેશ છે કે જેનું ખરું સ્થાન ત્રિષ્ટિ સલાકા પુરૂષ ચરિત્ર સમે ૨ અને ઉપર પૃ. ૨૭પ્રમાણે
શી દેશની દક્ષિણે છે)માં બારમું ચોમાસુ (પૃ. ૪૫) કરેલ છે. આ સર્વ સ્થાનનાં અનુશીલનથી સમજવું જ રહે છે કે વિશાલા તે લિસાડ નહી પણ ઉયિની છે.
માની કે વિશાળા તે બિલાડજ છે અને પશુશ્રી મહાવીર ૧૧ મું ચોમાસુ વૈશાલીસા કરી, તુરત જ સુસુમારપુર પધાર્યા છે. તો એમ સ્વીકારવું પડશે કે વિશાળા શબ્દ તે વિશેષ નામ નથી પણું વિશેષણ છે, ને જેમ મહાકવિ કાલિદાસે મેઘદૂતમાં ઉપર પૃ. ૨૯૩ ઉજૈયિનીને લાગુ પાડયું છે તેમ તે શબ્દ- વૈશાલીને પણ લાગુ પડે છે અને તે જ અર્થમા શ્રી ઋષભદેવ સ્વામીના સમયે ઈન્દ્ર મહારાજે જે વિનિતા=અધ્યા નગરી વસાવી હતી તેને પણ શાસ્ત્ર કાએ વિશાળ નામજ આપ્યું છે. તાત્પર્ય કે વિશાળા શબ્દ વિશેષ નથી પણ વિશેષણ હોઈ, જે નગરી બહુ વિશાળ પટમાં પથરાયેલી છે તેનું નામ વિશાળા કહેવાય. તે હિસાબે, વિશાળ એટલે અધ્યા (વિનિતા) ઉર્જયિની (અવંતિની રાજધાની) અને શાળા (વિદેહની રાજધાની) એમ અનેક નગરીઓ થઈ શકે.
ગમે તે અર્થમાં વિશાળાને (વૈશાળી કે ઉર્જયિની) ઘટાડો તો પણ વિહાર સ્થળોનાં સ્થાન તપાસતાં શ્રી મહાવીરનું વિચારવું અવનિ અને વત્સ દેશમાંજ (૧૧ મું તથા ૧૨ મું ચોમાસું) થયું ગણાવું રહે છે.-પ્રકાશ
