________________
૨
વિશ્વોદ્ધારક કી મહાવીર કૃતિકાવતી, દશાર્ણનગર, વિદિશા અને ભીલ્સા એ ચારે નામો - સાંચીની નજીક આવેલા દશાર્ણના (પૂર્વ–અવંતીના) પાટનગરને માટે વપરાયેલ છે.
ભંગદેશને પ્રશ્ન ખૂબ જ ગૂંચવણભરેલો છે. એ દેશના પાટનગર થી અપાપામા ભગવાન શ્રી મહાવીર નિર્વાણ પામેલા અને ભગવાર મહાવીર સ્વામીના નિર્વાણુતીર્થ તરીકે અત્યારે બિહારમાં આવેલા પાવાપુરી ૯ ગામને લેખવામાં આવે છે. તે પથ્થી ઘણા ખરા વિદ્વાને અને સમાજને મોટો વર્ગ બંને દેશની સરહદ પણ ત્યજ ગણવાને, લલચાયેલ છે પરંતુ છેલ્લા ત્રણ વર્ષ પહેલા કોઈપણ ગ્રન્થમ પાવાપુરી પૂર્વમાં આવેલ હોવાનો નિર્દેશ નથી મળતો. વર્તમાન પાવાપુરીમાં ત્યાં ભગવાનના નિવણને સૂચવતાં પ્રાચીન અવશે નથી મળતાં એટલે આજની પાવાપુરીને જ પ્રાચીન કાળની થી અપાપા માની લેતાં અચકાવું પડે છે. બીજી બાજુ ભંગ દેશને મધ્ય અવ તી તરીકે ગણતાં અને તેના પાટનગર શ્રી વિશાલાને શ્રી અપાપા ગણત અનેક પ્રશ્નોને ઉત્તર સાંપડી રહે છે. { ૮ આ ચારે નગરીઓ તથા પાસેના સાંચીપુરી અને બેસનગર– આ છએ સ્થાનને પરસ્પર એતિહાસિક સબધ તથા વિશિષ્ટ હકીકત. પ્રાચીન ભારતવર્ષ (ડે. ત્રિભુવનદાસ લહેરચંદ શાહ કૃત) ભાગ ૧ ચા અવતિદેશના વર્ણને પૃ. ૧૮૪ થી ૨૦૦ જુઓ. - *
૯ શ્રી મહાવીરના જીવન અંગે ચંપા અને પાવાપુરી (અપાપા-- પૂરી) તે બે નગરીનું મહત્વ છે. ચંપાની આસપાસના પ્રદેશમાં તેમને કેવળજ્ઞાન ઊપસ્યું છે અને પાવાપુરીમાં નિર્વાણ પામ્યા છે. તેમાં ચંપાના સ્થાનની માન્યતા પૃ. ૨૭૯ માં જણાવ્યા પ્રમાણે ફેરવવી પડશે અને તેમ થતાં પાવાપુરીનું સ્થાન પણ આપોઆપ ફરી જશે. કે, જ્ઞાનપ્તિના સ્થળેથી બાર યોજન પોતે (પૃ.૨૯૯ ટીકા નં. ૨૧Tagી-માપુરા માં પધાર્યા છે ને કાળ ગમે ત્યજ નિર્વાણું પામ્યા છે (પૃ. ૨૮૮ ).
