________________
નિર્વાણભૂમિ નિર્ણય
- ૨૯૧ થયે હોય. સાહિત્ય ગ્રન્થામાં પણ પૂવવન્તી એ પ્રયોગ વારંવાર નજરે પડે છે તે પરથી પણ જણાય છે કે અવંતીના પૂર્વ પશ્રિમ, મધ્ય આદિ વિભાગ પડી ગયેલા.
ભગવાન મહાવીર સ્વામીના સમયમાં સમસ્ત અવંતીનું પાટનગર ઉંધિની હતું અને આખાયે અવંતીનો સમ્રાટ ચડપ્રોત હતો. તે અવંતી દેશના પૂર્વ, મધ્ય ને પશ્ચિમ એમ ત્રણ વિભાગ પડી ગયેલા. પૂર્વનાં પ્રદેશ દશાર્ણના નામે ઓળખાતો, મૃનિકાવતી યાને વિદિશા તેનું પાટનગર હતું અને ત્યાંને નૃપતિ દર્શાણભદ્ર હતું. મધ્ય અવ તિને પ્રદેશ ભંગના નામે ઓળખાતો, તેનું પાટનગર શ્રી વિશાલપુરીયાને શ્રી અપાપાપુરી હતું. ત્યનિો નૃપતિ હરિપાળ હતો અને પશ્ચિમ અવંતીના પ્રદેશ માસના નામે ઓળખાતા ને તેનું પાટનગર પુરિવર્તા હતું.
આમાંથી પૂર્વ ભાગ દશાર્ણ નામ ધરાવતો હતો અને તેનું પાટનગર વિદિશા હતું તે અંગે તે શકાને સ્થાન છે જ નહિ જેન શાસ્ત્રોમાં દશાર્ણના પાટનગર તરીકે દશાણું નગર અથવા કૃતિકાવતી નગરી નામ મળે છે. પરંતુ મહાકવિ કાલિદાસ તેને વિદિશાને નામે ઓળખાવે છે. એટલે સહેજે એમ અનુમાન બાંધી શકાય છે કે
૫ આગળ પૃ ૨૯૩ ટીક નં. ૧૧ તથા ઉપર પૃ. ૭૯ જુએ. ૬ ...મેળ વિદ પ્રાપ રાળે ચિ પ્રમુ दशाणपुरमित्यस्ति नाम्ना तन महापुरम् ॥
૧-૨, ૧૦-૧૦ ત્રિછ, . . . मतियावई दसणा---प्रशापनासूत्र : प. ૭ “ ચાચી ફુલ રશે. ૨૪
तेषा दिक्षु प्रथित विदिशा लक्षणा राजधानी । ' २६-पूर्वमेघदूत
