________________
૧૩૪
વિશ્વોદ્ધારક શ્રી મહાવીર
ધારે કે આપણે એક વૃક્ષ નીચે ઊભા છીએ, વૃક્ષ પર પિપટ કલેલ કરે છે. મેલી ભાવના વડે આપણે તેમાના એકાદને ઝાડ પરથી નીચે પાડીએ-હિંસા કરીએ. હવે હિસા એ પ્રકાશનું લક્ષણ નથી, જ્યારે તે એક શના લક્ષણ બહારની વસ્તુ બની એટલે સમજવું કે, તેથી તે આ પણ આત્મ-વિકાસમાં અવરોધ ઊભો કરશે, અને તે એક દિવસ હિમાન-આઘાતના પ્રત્યાધાત રૂપે આપણને સતાવે જ. આઘાત અને પ્રત્યાઘાતમાં તો પ્રત્યેક માનવી સમજે છે જ.
ત્યારે કેઈ એમ પ્રશ્ન કરે કે, કર્મ કર્યા વગર છવાય શી રીતે ? જીવનની પ્રત્યેક ક્રિયા પ્રત્યેક કર્મ રૂપે આકાર પામે ત્યારે શું કરવું ? વાત સાચી છે. જીવવા માટે શરીરને બહારની સાથે વિવિધ પ્રકારનો સંબંધ ટકાવી રાખવો પડે. ખરી વસ્તુ એ કે જીવવા માટે આપણે જીવનના સત્યને બે વિભાગમાં વહેંચવું ન જોઈએ. આપણે અંદર અને બહાર, સત્યમાં જ જીવવું જોઈએ. જે-જે કર્મ કરીએ તે તે કર્મ ફકત શરીર–માટે કરવાં પડે છે માટે જ કરીએ છે એવા ભાવપૂર્વક તે કરવાં જોઈએ કર્મમાં રસ ન ધરાવો જોઈએ, કે જેથી તે આપણી શક્તિને કેન્દ્રિત કરી જાય. શરીરનાં કર્મો જેમ-જેમ આત્માના આનંદ વડે લેપાતાં જશે, તેમ તેમ ખ્યાલ આવશે કે શરીર કરતાં મોટા આત્મા છે અને તેના ધર્મોમાં શરીરનાં સઘળાં કર્મો એકાકાર બનશે. શ્રી મહાવીર સ્વામી પોતે પણ ચાલવાની, ઊઠવાની, બેસવાની, અશનની, શયનની, પાનની દરેક ક્રિયાઓ કરતા હતા. પણ તે કઈ રીતે? તે પ્રત્યેક ક્રિયામાં આત્માના પ્રકાશનું દર્શન કરીને. પ્રત્યેક કર્મને વિશ્વના વ્યાપક સ્નેહના ઝરણામાં ભીંજાવા , દેહભાવ ત્યાગીને, આત્માના પ્રકાશને બલાવવા જે નિષ્કામ રીતે થાય તે શુભ અશુભ કર્મથી યે ઉચ્ચ આત્માનંદની ઊર્મિ ગણાય. તે ઊર્મિ આત્માની મુક્તિપંથનું ઘાતક બને. શ્રીમદ્ ભગવદ્દગીતામાં ફળમાં આસક્ત થયા વિના નિરંતર કર્તવ્ય કર્મ કરવાનું કહ્યું છે. કેમકે આસક્તિરહિત થઈને કર્મ કરનાર, પુરૂષ મોક્ષને પામે છે
