________________
૪૫
चातुर्वर्ण्य मया सृष्टं गुणकर्मविभागशः
( અ૦ ૪ શ્લોક ૧૩ ). “ગુણકર્મવિભાગે કરીને ચાર વર્ષે મેંજ સજેલી છે.” અને ૧૮ મા અધ્યાયમાં વધારે સ્પષ્ટ રીતે આમ કહ્યું છે –
ब्राह्मणक्षत्रियविशां शूद्राणां च परंतप ॥ कर्माणि प्रविभक्तानि स्वभावमभर्गुणैः ॥४१॥ शमो दमस्तपः शौचं शांतिरार्जवमेव च ॥ ज्ञानं विज्ञानमास्तिक्यं ब्रम्हकर्म स्वभावजम्॥४२॥ शौर्य तेजो धृतिर्दाक्ष्यं युद्धे चाप्यपलायनम् ॥ दानमीश्वरभावश्च क्षात्रं कर्म स्वभाजम् ॥४॥ कृषिगोरक्षवाणिज्यं वैश्यकर्म स्वभावजम् ॥ परिचर्यात्मकं कर्म शूद्रस्यापि स्वभावजम् ॥४४॥ स्वे स्वे कर्मण्याभिरतः संसिद्धिं लभते नरः॥४५॥
હે પરંતપ! સ્વભાવથીજ ઉત્પન્ન થએલા ગુણેએ બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રી, વૈશ્ય અને શૂદ્રના કમો જુદાં જુદાં છે. ૪૧.
શમ, દમ, તપ, શાચ,શાંતિ, આર્જવજ્ઞાન-જાણવું, વિજ્ઞાનઅનભવ અને આસ્તિષ્પ-એ બ્રાહ્મણનાં સ્વાભાવિક કર્મ છે. ૪૨.
શર્ય, તેજ-પ્રતાપ ધેર્ય, ચાતુર્ય, યુદ્ધમાં અપલાયન (પાછા પગલાં ન ભરવાં તે), દાન અને ઇશ્વરભાવ એ ક્ષત્રીએના સ્વાભાવિક કર્મ છે. ૪૩.
ખેતી, ઢેરેનું પાલણ અને વેપાર ધંધે કરે એ વૈશ્યના સ્વાભાવિક કર્મ છે. અને એ ત્રણે વર્ણની) સેવા કરવી એ શકનું સ્વાભાવિક કર્મ છે. ૪૪.
એ પોત પોતાના કર્મમાં એકનિષ્ઠાથી આસક્ત રહેનાર નર સારી રીતે સિદ્ધિને (જ્ઞાનીની દશાને) પામે છે. ૪પ.
