Tattva Kaumudi

SR No.: 010561
Original Sutra Author: N/A
Author: Oriental Book Agency Poona
Publisher: Oriental Book Agency Poona
Total Pages: 329
Language: Hindi, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 19 MB

Page 290

16
TATTVA-KAUMUDI
[x
नित्यम्-non-eternal, destructible. Destruction 1s the return of a product to its cause. cf.-नाश: कारणलयः (सां० स० १. १२१). For, according to the theory of सरकार्य, there can be no real destruction or annihilation. Tot is forry, because it has no firror to which it could return.
अव्यापि- The twenty-three तत्त्वs are not all-pervading, like Tita and gry; "each of these prir.ciples (tattwa) is not found in every form." (Davies, p. 34). But, is not the महतत्व all-pervading? To this वंशीधर replies--महदादेः स्वस्वकारणाव्यापक. स्वादुपचरितव्यापकत्वमित्यर्थः (p. 201),-the pervading-ness of महत् , etc., is secondary, as they do not pervade their causes. And as प्रधान has no cause to pervade, it is व्यापि.
__ सक्रियम्-परिस्पन्द means the action of leaving one body and entering another. विज्ञान, on the other hand, says-सक्रियत्वमध्यवसायादिरूपनियतकार्यकारित्वम्। प्रधानस्य तु सर्वकियासाधारण्येन कारणत्वान्न कार्यैकदेशमात्रकारित्वम् । न च क्रिया कमैंव वक्तुं शक्यते । प्रकृतिक्षोभात् मुष्टि. श्रवणेन प्रकृतेरपि कर्मवत्तयात्र सक्रियत्वापत्तेरिति ( १. १२४). On this बालराम remarks-क्षोभादिपरिणामलक्षणक्रियायाः प्रधाने सत्वेऽपि गमनागमन. लक्षणपरिस्पन्दात्मकक्रियाया असत्त्वान्न प्रकृतावतिव्याप्तिरिति व्यर्थोऽयं भिक्षोः प्रयास इति बोध्यम् (p. 121).
अनेकम्-i. e, सजातीयभेदवत्, having a variety of similar objects: as a mango-tree has सजातीयभेद, several other mango trees of the similar type. So, बुद्धि, etc., although alike, are different in different individuals. But furto explains it otherwise-अनेकत्वं सर्गभेदेन भिन्नत्वम्-सर्गद्वयसाधारण्यमिति यावत् । न पुनः सजातीयानेशव्यक्तिकत्वम्, प्रकृतावतिव्याप्तः। प्रकृतेरपि सत्त्वाचनेकरूपत्वात् . The fallacy of विज्ञान० 1s pointed out by बालराम-प्रकृतेरनेकरूपत्वेs प्यनेकव्यक्तिकत्वाभावेन प्रकृतिप्रतियोगिकान्योन्याभावस्य प्रकृतावसम्भवात् , किञ्च
-'अजामेकाम्' इति श्रवणादप्रामाणिकं प्रकृतेरनेकव्यक्तिकत्वाभिधानमित्यस्थान एव व्यामोहो भिक्षोरिति । (pp. 121-122).
FFA-According to figo and Arst, it means, that which merges into its primary cause. In addition to the above explanatıcn, to and Amito give another alternative explana