________________
.५८५
तस्वार्थ पादयितुमाह-'लको विधागोय निज्जगहेऊणो' इति । तपः शरीरेन्द्रिय तपन रूपं बाह्यमनशनादिकम्, आभ्यन्तरं प्रायश्चित्तादिकञ्च द्विविधं तपः । विपाकश्च-फबमोगरूपो निर्जराहेतुः कर्मक्षयलक्षणनिर्जरायाः वर्तते, तथा चाऽमशनादि षषधेन बाह्येन तफ्ला, प्रायश्चित्तादिना चाऽऽभ्यन्तरेण तपला शरीरेन्द्रियादि लन्तापनात् कर्मनिर्दहनाच्च ज्ञानाचरणादि कर्मक्षय लक्षणा निर्जरा भवति । एवं-विपाकेन च शुभाशुभकर्मफलसुखदुःखानुभवलक्षणेन पूर्वोक्तस्वरूपेण कर्मक्षयलक्षणा निर्जरा भवति । अतएव-बाह्याभ्यन्तर तपः कृतकर्मणः सुखदुःखरूपफल भोगविपाकश्च देशतो निर्जराहेतुः इति ।३।
तत्त्वार्थनियुक्ति:-पूर्व तावत्-कर्मक्षयलक्षणनिर्जरायाः स्वरूपं-भेदश्च मरूपितः, सम्प्रीत-तस्याः कारणं प्रतिपादयितुमाह-'तवो' इत्यादि । तपः शरीरेन्द्रियसन्तापनपं-कमनिर्वहनरूपञ्च बाह्यमाभ्यन्तरञ्चाऽनशनादिपडूविधं -के भेद ले निर्जशदो प्रकार की है, अब उसके कारणों का प्ररूपणकरते हैं. शरीर और इन्द्रियों को तपाना तप है । अनशनादि बाह्य और प्रायश्चित्त आदि आभ्यन्तर तप हैं । यों तप के दो भेद हैं। कर्मफल का भोग विपाक कहलाता है । ये दोनों निजेरा के कारण हैं । इस प्रकार अनशन आदि वाह्य और प्रायश्चित्त आदि आभ्यन्तर तप से. निर्जरा होती है । इसी प्रकार शुभाशुभ कर्मों का सुख-दुःख रूप फल के उपभोग. रूप विपाक से भी निर्जरा होती है ॥३॥ ,
तत्वार्थनियुक्ति-पहले कर्मक्षय रूप निर्जरा के स्वरूप का और भेदों का निरूपण किया गया है, अब उसके कारणों का प्ररूपण करते हैं---
'ના ભેદથી નિર્જરા બે પ્રકારની છે, હવે તેના કારણોની પ્રરૂDણું કરીએ છીએ 'શરીર અને ઈન્દ્રિઓને તપાવવા, એ તપ છે. અનશનાદિ બાહ્ય અને પ્રાયશ્ચિત્ત આદિ આભ્યન્તર તપ છે. તપના આમ બે ભેદ છે. કર્મફળનું ભોગવવું વિપાક કહેવાય છે. આ બંને નિર્જરાના કારણ છે. આવી રીતે અનશન આદિ બાહ્ય અને પ્રાયશ્ચિત્ત આદિ આભ્યન્તર તપથી નિર્જરા થાય છે એવી જ રીતે શુભાશુભ કર્મોની સુખ દુઃખ રૂપ ફળના ઉપગ રૂપ વિપાકથી પણ નિર્જરા થાય છે. ફા
તાર્થનિયુક્તિ–પહેલા કર્મક્ષય રૂપ નિર્જરાના સ્વરૂપનું અને ભેદનું નિરૂપણ કરવામાં આવ્યું, હવે તેના કારણોનું પ્રરૂપણ કરીએ છીએ - શરીર અને ઇન્દ્રિઓને તપાવવા રૂપ તપ બે પ્રકારના છે અનશન આદિ
