________________
दीपिका-नियुक्ति टीका भ. ७ सु. ५८ सर्वप्राणिपु मैत्रीभावनानिरूपणम ४३५ अविनेयेषु शठेषु जनेषु माध्यस्थ्यम्-औदासीन्यम्-उपेक्षां भावयेत् । तत्र-विनीयन्ते शिक्षा ग्राहयितुं शक्यन्ते ये से विनेयाः शिक्षाहीं, ये तथा न भवन्ति तेऽ. विनेयाः शिक्षाऽनहींः उच्यन्ते । चेतनाः अपि काष्ठ-कुडयाऽश्मसन्निभाः ग्रहणधारणेहाऽहशून्याः मिथ्यादर्शनाभिभूताः दुष्ट जनविपलब्धा उच्यन्ते, तेष्वौदासीन्यं भावयेत् , तेषु-सदुपदेशादिकं शुष्कवी नमिवोषरभूमि घु, उप्तमपि न किमपि फनाधायकं भवति, तस्मात्-तेपेक्षेत्र कर्तव्येति भावः । तथाचोक्तम्-परहिवचिन्ता मैत्री, परदुःख निवारणं तथा करुणा ।
परसुखतोषो मोदः, परदोषोपेक्षणमुपेक्षा ॥१॥ इति करते हुए उन्हें मोक्ष का उपदेश देना चाहिए, देश-कालोचित वस्त्र, अन्न, पानी, आवास तथा औषध आदि ले उन पर अनुग्रह करना चाहिए।
जो अधिनेय-शठ हैं उस पर बाध्यस्थय मान धारण कारना चाहिए। जो शिक्षा ग्रहण करने योग्य हों वे विदेश कहलाते हैं और जो शिक्षा के योग्य न हों वे अधिनेय कहे जाते हैं अर्थात् जो सचेतन होते हुए भी काठ, दीवाल एवं पाषाण के समान ग्रहण, धारण, ईहा, अपोह से शून्य हैं, मिथ्यादर्शन से ग्रस्त है और दुष्ट जनों द्वारा यहकाये हुए हैं, उन्हें अविनेय समझना चाहिए। ऐले जनों पर उदासीन भाव धारण करे । जैसे ऊपर भूमि में डाला हुआ बीज निष्फल होता है, उसी प्रकार ऐसे लोगों को दिया हुभा उपदेश व्यर्थ जाता है। उसका कुछ भी फल नहीं होगा, अतएव उन पर उपेक्षाभाव धारण અને કરૂણની ભાવના કરતા થડા તેઓને મેક્ષને ઉપદેશ આપ જોઈએ, દેશ-કાળ પ્રમાણે વસ્ત્ર, અનાજ, પાણી, રમાવાસ તથા ઔષધ આદિ દ્વારા તેમના પર અનુગ્રડ કર જોઈએ.
જેઓ અવિનયી-શઠ છે તેમના તરફ માયસ્થભાવ ધારણ કરવો જોઈએ. જેમાં શિક્ષણ ગ્રહણ કરવા લાયક છે તેઓ વિર ય કહેવાય છે અને જેઓ શિક્ષણને એગ્ય ન હોય તેમને અવિનેય કહેવામાં આવે છે અર્થાત જે સચેતન હોવા છતાં પણ લાકડા, દીવાલ અને પથરાની માફક, ગ્રહણ, ધારણ, ઈહા, અપહથી શૂન્ય છે, મિથ્યાદર્શન થી ઝરત છે અને દુષ્ટજને દ્વારા ભ ભેરાયેલા છે તેમને અવનેય સમજવા જોઈએ આવા માણસ તરફ ઉદાસીનભાવ ધારણ કરવું જેવી રીતે ખારાપાટવ ળી જમીનમાં નાખેલું બીજ નિષ્ફળ નીવડે છે તેવી જ રીતે આવા લોકોને આપવામાં આવેલ ઉપદેશ નિષ્ફળ જાય છે. તેનું કંઈ જ ફળ આવતું નથી આથી તેમના પર ઉપેક્ષાભાવ ધારણ કરે એ જ એગ્ય છે. કહ્યું પણ છે-“બીજાના હિતની
