________________
-
दीपिका-नियुक्ति टीका आ.८.५४ केवलज्ञानलक्षणनिरूपणम् ८२५ खण्डात्मकत्वालावात् प्रत्येक मेशत्वान्ति, । कालद्रव्यमप्यनन्तं वर्तते, तस्या ऽतीता-ऽनागतादिरू नानात्वं दोध्यम् । तेषां पगालपि द्रव्याणां पर्यायाश्च त्रिकालभुषः प्रत्येकनमस्तानाता भवन्ति, लेपु द्रव्यं-पर्यापजातं का न शिश्चिदपि केवलज्ञानस्य विश्वा नलिकामति, अपितु-सनमेवद्रव्यं पर्यायजातञ्च केवलज्ञानस्य विषयो भवति । अपरिमितमाहात्म्यं खलु केवलज्ञानं सरति येन सर्वमपि द्रव्य पर्यायञ्च विएयी करोति तच्च केलतानम् एकमेव तिष्ठति न तेन सह-इतराणि क्षायोपशमिकादीनि युगपदयदि ते, सदाचिद-मलिश्रुते द्वे अपि युगपरसंभवतः, कदाचित् वीणि मतिश्रुता-ऽवधिज्ञानानि युगपत्संभवन्ति । कदाचित्-चत्वारि वे अणु तथा स्कन्द के लेद ले भिन्न हैं। धर्म, अधर्म और आशाश द्रव्य अनेकप्रदेनी होने पर भी खंडाहाक न होने के कारण एक-एक ही हैं। कालम भी अप्त है और गीत तथा अनागत आदि के भेद से नाला प्रकार का है। उन छह द्रव्यों के त्रिकालभावी पर्याय प्रत्येक के अनन्तानंत हैं। इनमें से कोई भी द्रव्य पर्याय केवलज्ञान के विषय ले पर नहीं है। बल्कि सभी द्रव्य और सभी पर्याय केवलज्ञान के विषय हैं । केवलज्ञान्न का माहारस्य अपरिमित है, जिससे वह सभी द्रव्यों और पर्यायों को जानता है। केवलज्ञान अकेला ही रहता है। उसके साथ कोई भी शायोपशधिक ज्ञान नहीं रह सकता । मतिज्ञान
और श्रुतज्ञान दोनों एक साथ ही रहते हैं, कदाचित् शिली आत्मा में मति, श्रुत और अबधि अथवा अति, श्रुत और मनःपर्यच येतील ज्ञान एक साथ होते है, किसी आत्मा ने पत्ति, श्रुत, अवधि और मनापर्यव,
અણુ તથા સ્કંધના ભેદથી ભિન્ન છે. ધર્મ, અધર્મ અને આકાશ દ્રવ્ય અનેક પ્રદેશી હોવા છતાં પણ ખડાત્મક ન હોવાના કારણે એક એક જ છે. કાય દ્રવ્ય પણ અનન્ત છે અને અનીત તથા અનાગત આદિના ભેદથી વિવિધ પ્રકારના છે. આ છએ દ્રવ્યોના ત્રિકાળ ભાવી પર્યાય પ્રત્યેકના અનન્તાનન્ત છે. આમાંથી કોઈ પણ દ્રવ્ય અથવા પર્યાય કેવળજ્ઞાનના વિષયથી પર નથી બલ્ક બધાં દ્રવ્ય અને બધાં પર્યાય કેવળજ્ઞાનના વિષય છે. કેવળજ્ઞાનનું માહાભ્ય અપરિમિત છે જેથી તે બધાં દ્રવ્ય અને પર્યાને જાણે છે. કેવળજ્ઞાન એકલું જ રહે છે. તેની સાથે કઈ પણ ક્ષાએ પથમિક જ્ઞાન રહી શકતું નથી. મતિજ્ઞાન અને શાન બંને એક સાથે જ રહે છે, કદાચિત કોઈ આત્મામાં મતિ શ્રત અને અવધિ અથવા અતિ, કૃત અને મન:પર્યવ એ ત્રણ જ્ઞાન સંયુકત
त० १०४
