________________
beationshindernet.
comnatomeremone
m
ama
Go
तत्त्वाथरसे दिवकं युक्तसन्निकर्षविशेषेऽस्थितं वाह्यप्रकाशामिव्यस्तमुपलभते । एवं मनश्चापि-अमाप्तमभिव्यक्तमेवोपलमले तपा-चक्षुर्मनसो व्यंजनावग्रहो न भवति, एवञ्च-चक्षुर्मनसी परित्यज्य श्रोत्ररसनस्पर्शजवाघ्राणेन्द्रियश्चतुर्मिः खलं जनावग्रहो भवति । अर्थावग्रहस्तु-सर्वरिन्द्रियानिन्द्रियः संजायते । एवमर्थस्येहादयोऽपि संभवन्ति ॥४६।।
लत्वार्थनिक्ति:-पूर्व तावत्-प्रवाहाऽवायधारणाभेदात् सतिज्ञानस्य चातुर्विध्यं प्रतिपादितम्, सम्पति-तन्त्र प्रथमोपात्तस्याऽवनहस्य भेदयं प्रतिपादयितुमाह-'उग्गहे दुषिहे, अत्याग्गहे-बंजरगाहेब' इति । अवग्रहः पूर्वोक्त स्वरूपो मतिज्ञानविशेषो द्विविधो भवति, तपथा-अर्थाऽनग्रहः व्यजनावग्रहश्चेति, का रूप के साथ संयोग नहीं होता, फिर भी यह असनिष्ट रूप को ग्रहण करती है। मन भी मनात और अभिव्यक्त पदार्थ कोही ग्रहण मरता है। इस कारण चक्षु और मन से व्यंजनाचनह नहीं होता। अंतएवं चक्षु और मन को छोड़शर श्रोन, रलला, प्राण और स्पर्शन, इन, चार ही इन्द्रियों ले व्यंजवावग्रह होता है। अर्थाजग्रह साली इन्द्रियों ले जोर मारले होता है। इसी प्रकार अर्थ के ईक्षा आदि भी होते हैं।४६।
तत्वार्थनियुक्ति-नक्षत्रह, ईशा, अधाय और धारणा के भेद से प्रतिज्ञान के चार नकों का निरूपण किया जा चु, अचाइना सर्वप्र. क्षम निर्दिष्ट अवनय के दो से या कवन करते है___अवग्रह, के जिलका स्वरूप पहले कहा गया है और जो एक प्रकार की प्रतिज्ञान है, दो भेद हैं-अविग्रह और व्यंजनावग्रह । चक्षु आदि અસરિકૃષ્ટ રૂપને ગ્રહણ કરે છે. મન પણ અપ્રાપ્ત અને અભિવ્યક્ત પદાર્થને જ ગ્રહણ કરે છે આથી ચહ્યું અને મનથી વ્યંજનાવગ્રહ થતું નથી. આથી ચક્ષુ અને મનને બાદ કરતાં શ્રેત્ર રસના ડ્રાણુ અને સ્પર્શન આ ચાર જ ઈન્દ્રિચેથી વ્યંજનાવગ્રહ થાય છે. અર્થાવગ્રહ બધી ઈન્દ્રિયોથી અને સનથી થાય છે. એજ રીતે અર્થના ઈહા આદિ પણ થાય છે. જે ૪૬ છે
તરવાથનિયુક્તિઅવગ્રહ ઈહા, અવાય અને ધારણુના ભેદથી અતિ જ્ઞાનના ચાર ભેદનું નિરૂપણ કરવામાં આવ્યું હવે એમાંથી સર્વ પ્રથમ નિર્દિષ્ટ અવગ્રહના બે ભેદનું કથન કરીએ છીએ–
અવગ્રહ, કે જેનું સ્વરૂપ અગાઉ કહેવામાં આવ્યું તેમજ જે એક પ્રકારનું મતિજ્ઞાન છે તેના બે ભેદ હોય છે –અથવગ્રહ અને વ્યંજનાવગ્રહ, ચક્ષુ આદિ
