________________
तत्त्वार्थसूत्रे रिंशत: पहभिगुणनेऽष्टाशीत्यधिवागतवरभेदाः अब टवषाविज्ञानरय सम्पन्ना, अपकटरूपमतिज्ञानरय चाऽस्टचत्वारिंशदभेदाः राममान्त इति गर्ने सस्मिल्य पट् त्रिंशदधिर शतय भेदाः सम्पयते इति भावः ।। उक्तञ्च गाप्यकारेण-'जं बम्बहुविक्षिप्पाणिमिलिच्छियधुक्षेचा विभिन्मा, पुरोगाओ तोसं छत्तीलतिलय लेद' इनि, यज्ञबहुविधिमानि मृतनिासनध्रवेतर विभिन्ना । यत् पुनरवहादयोऽत्तरतत् त्रिंगवधित्रिशतगेटम् . इति । उक्तञ्च नन्छिन-'२७ सूत्रे-कितं अतिरिदन अं ? उनिहं पणतं तं जहा-१ उनहे. २-ईहा, ३ अचाओ. ४ धारणा' इति, अथ किं तत श्रुतनिःमृतम् ? चतुर्विध प्रज्ञप्तम्, तद्यथा-अवग्रह:-हाऽवायोधाणा इति । स्थानाङ्गे ६ स्थाने ५१० मुत्रे चोक्तम्-'छबिहा महमनी एण्णत्तातं जहा छठे मन से होने के कारण छह के मुणित करने पर दो लौ अठासी भेद निष्पन्न होते हैं। ____ अवग्रह के दो भेद हैं-व्यंजनावग्रह और अर्थावग्रह । व्यंजनावग्रह अव्यक्त होता है और अर्थायग्रह व्यक्तज्ञान । उल्लिखित दो सौ अठासी भेदों में मिर्फ अर्थावग्रह के ७२ भेदों की गणना की गई है। व्यंजनावग्रह बक्षु और मन ले नहीं होना-लिर्फ चार इन्द्रियों से होता
और पूर्वोकर बारह प्रकार के पदार्थों को जानता है, प्रतएव उसके अडतालील भेद ही होने है। इन अडवालीम भेदों को दो लो अठासी भेदों में मिला देने ले भनिज्ञान के रूप मेद ३३६ हो जाते हैं। भादकार ने भी कहा है-'मलिज्ञान बहु, बहुविध, क्षिप्र, अनिमृत, निमृत, ध्रुव और इनले विपरीत पदार्थों को जानता है और उनके अवग्रह आदि भेद होते हैं, इस कारण वह तीन नौ छत्तील प्रकार का है।
અવગ્રહના બે ભેદ છે. વ્યંજનાવગ્રહ અને અર્થાવગ્રહ વ્યંજનાવગ્રહ અવ્યક્ત હોય છે. જ્યારે અર્થાવગ્રહ વ્યકતજ્ઞાન. ઉપર જણાવેલ ૨૮૮ ભેદેમાં માત્ર અર્થાવગ્રહના ૭૨ ભેદેની ગણના કરવામાં આવી છે. વ્યાજનાવગ્રહ ચક્ષુ અને મનથી થતું નથી માત્ર ચાર ઈન્દ્રિયેથી થાય છે. અને પૂર્વોક્ત બાર પ્રકારના પદાર્થોને જાણે છે. આથી તેના અડતાળીસ ભેદ જ હોય છે. આ અડતાળીસ ભેદેને ૨૮૮ ભેદમાં ઉમેરી દેવાથી મતિજ્ઞાનના બધા મળીને ૩૩૬ ભેદ થઈ જાય છે. ભાગ્યકારે પણ કહ્યું છે. મતિજ્ઞાન બહુ બહુવિધ ક્ષિપ્ર, અનિવૃત, નિસત, ધ્રુવ અને એનાથી વિપરીત પદાર્થોને જાણે છે અને તેના અવગ્રહ આદિ ભેદ હોય છે એ કારણે તે ૩૩૬ પ્રકારનું છે
