________________
២១៥
तस्वार्थ इत्येवं निश्चयरूपोऽवायो भवति । ततश्चाऽवाय शान विपयीभृताया बलाकायाः कालान्तरेऽविस्मरणकारणं धारणा भवति, यथा-सवेयं बलाका वर्तते यां पूर्वाहे, ऽहं अद्राक्षम् इत्येदं रूपा धारणा बोध्या। अब कथं तावद् अवग्रहादयः क्रमेणेव भव. न्ति न व्युत्क्रमेण ? येन प्रथमे क्षणे तं विपयं यथावत् परिच्छेत्तुं न पारयति परतश्च क्रमशः परिच्छेत्तुं पारयतीविचेत् अत्रोच्यते-मति ज्ञानावरणीयकर्मणस्तथाविधएव क्षयोपशमो अवति, येन-प्रथमक्षणे त विषयं सामान्यतः परिच्छिनत्ति ईहया चा.
याशएक क्षयोपशनो भवति येन स्फुटं परिच्छिनत्ति, अबायेचाऽन्यादृश एव पताका नहीं । अवायज्ञान निर्णयात्मक होता है। अवायज्ञान ही जब इतना दृढ हो जाता है कि यह संस्कार को उत्पन्न कर सके और कालानतर तरण का कारण बन सके, तय धारणा कहलाता है। जैसे वह बलाका । अश्रवा यह वही बलाका है जिसे मैंने पूर्वाह ग में देखा था।
प्रश्न-अवग्रह आदि फ्रम से क्यों होते हैं ? व्युत्क्रम से क्यों नहीं होते ? जिससे कि प्रथम दर्शन में विषय को य पावत् बोध होता है ?
उत्तर-प्रतिज्ञानावरण के क्षयोपशम के अनुसार ही बोधव्यापार होता है और वह क्षयोपशम उक्त क्रम से ही उत्पन्न होता है । अर्थात् मतिज्ञान का क्षयोपशम इन प्रकार का होता है कि प्रारंभ में वह अपने विषय को सामान्य रूप से जानता है, तत्पश्चात् ईहामतिज्ञानावरण का क्षयोपशम होता है जिससे उपयोग विशेषोन्मुख होता है, फिर अवा यज्ञानाहरण के क्षयोपशम ले वह विशेष का निर्णय करने में समर्थ અવાય જ્ઞાન નિર્ણયાત્મક હોય છે. અવાય જ્ઞાન જ જ્યારે એટલું દઢ થઈ જાય છે કે તે સંસ્કારને ઉત્પન્ન કરી શકે અને કાલાંતરમાં સ્મરણનું કારણ બની શકે, ત્યારે ધારણું કહેવાય છે. જેમકે તે બગલાની હાર અથવા આ તે જ બગલાની હાર છે. કે જે મેં પહેલાં પહેરમાં જોઈ હતી.
પ્રશ્ન-અવગ્રહ આદિ કમથી કેમ હોય છે? ચુકમથી કેમ નહિ? જેમ કે પ્રથમ દર્શનમાં વિષયને યથાવત્ ધ થતું નથી. અને પાછળથી યથાવત્ બંધ થાય છે ?
ઉત્તર-અતિશનાવરણના ક્ષપશમ મુજબ જ બધ વ્યાપાર થાય છે. અને તે ક્ષપશમ ઉકત ક્રમથી જ ઉત્પન્ન થાય છે. અર્થાત મતિજ્ઞાનને ક્ષપશમ આ રીતે જ હેય છે. કે પ્રારંભમાં તે પિતાના વિષયને સામાન્ય રૂપે જાણે છે. ત્યારબાદ ઈહા મતિજ્ઞાનાવરણને પશમ થાય છે. જેનાથી વિશે—ખ થાય છે. પછી અવાયજ્ઞાનાવરણને પશમ થવાથી તે ધારણ
