________________
-
दीपिका-नियुक्ति टीका अ.८.२१ योगप्रतिसलीनतातपसः निरूपणम् ६५२
तत्वार्थलियुक्ति:-पूर्व खल्ल-चतुर्विधनायप्रविलंलीनतातपसां यथाक्रम मिन्द्रियमतिसंलीनता-कपायप्रतिसलीनता तपः सविशदं प्ररूपितम्, सम्प्रति-क्रममाप्तं तृतीयं प्रतिसंलीनता तपो योगमतिसंलीनतारूप प्ररूपयितुमाह-"जोगपडिलीजया तवे तिविहे, भणजोगडिलीणयाइ भेयओ-" इति। योगाविसलीनतालप-योगानां मनोवचाकायव्यापार विशेषाणां प्रतिसंलीनता-संगोपनशीलता योगप्रतिसंलीनता तद्रूपं तपः खलु त्रिविधं भवति, तद्यथा मनोयोगमतित लीनवादि भेदतः । तथा च मनोयोगप्रतिसंलीनता १ आदिला वचोयोगपतिसंलोनता २ काययोगपतिसंलीनता ३ चेत्येवं त्रिविधं खल्ल योगपतिसंलीनताता उच्यते । तत्र मनोयोगमतिसंलीनता तप स्तावद् अकुशलपनोनिरोधरूपं कुशलमन उदीरणं वा मनोयोगपतिसंलीनता तप उच्यते, तच्च शुभमनसः प्रवर्तनरूपं बोध्यम् । एव बचोयोगपत्सिलीनता तप
तस्वार्थनियुक्ति--चार प्रकार के प्रति लीनता तप में ले पहले इन्द्रिय प्रति लीलता और कवाय प्रति लीनता तप का विशद रूपसे प्ररूपण किया था, अब कलमात तीसरे योग प्रतिललीनता लप का निरूपण करते हैं__ मन, वचन और काय के योग-व्यापार का निरोध करना योग प्रतिसलीनता लप कहलाता है। इसके तीन भेद हैं-(१) मलोयोग प्रति संलीनता (२) बचनयोग प्रति लीनता और काययोग प्रतिसलीनता। अकुशल मन झा अर्थात् अप्रशस्त मनोव्यापार की उदीरणा करना मनोयोग प्रतिसंलोनता तप है । अकुशल वचन का निरोध करना और कुशल बचन की उदीरणा करना या वनयोगकी प्रवृत्ति को पूरी तरह रोक देना बचनयोग प्रतिललीनता तक हैं। कूर्ष की भांति हाथों,
તત્ત્વાર્થનિર્યુક્તિ--ચાર પ્રકારના પ્રતિસલીનતા તપમાંથી પહેલા ઈન્દ્રિયપ્રતિસંલીનતા અને કષાયપ્રતિસંલીનતા તપનું વિશદ્ રૂપથી પ્રરૂપણ કરવામાં આવ્યું, હવે ક્રમ પ્રાપ્ત ત્રિીજા ગપ્રતિસંલીનતા તપનું નિરૂપણ કરીએ છીએ
મન, વચન અને કાયાના ચગવ્યાપારને નિરોધ કર ગપ્રતિસંલીનતા 'त५ उपाय छे. मान लेछ-(१) मनायेगप्रतिसदीनता (२) पयन
ગપ્રતિસંલીનતા અને (૩) કાયગપ્રતિસલીનતા અકુશળ મનને અર્થાત્ અપ્રશસ્ત અને વ્યાપારને નિરાધ કરો અને પ્રશસ્ત અને વ્યાપારની ઉદીરણા કરવી મને ગપ્રતિસંલીનતા તપ છે. અકુશળ વચનનો વિરોધ કરવો અને કુશળ વચનની ઉદીરણા કરવી વચનગપ્રતિસંલીનતા તપ છે. કાચબાની જેમ
