________________
दीपिका-नियुक्ति टीका अ.७ सू.४७ उ०परिभोगपरिमाणघ्रतस्यातिचारा: ३५१ पञ्चाति चारा आत्मनो मालिन्यताऽऽसादका दुष्परिणतिविशेषाः भवन्ति तत्रसहचित्तेन वर्तते इति सचित्तम् चेतनाद्रव्यम् तस्याऽऽहारः सचित्ताहारः उपभोगपरिमाणव्रतस्य प्रथमोऽतिचारोऽसेयः। सचित्तेन प्रतिबद्धः-उपश्लिष्टः स्पृष्टोवा व आहारः स सचित्तपतिद्धाहारः उपभोगपरिमाणव्रतस्य द्वितीयोऽति. चारो बोध्यः-२ एस्-अपचौपधिमक्षणम्, पास्ता न माप्तो य ओपधिः शालि ब्राह्याधानजातम् तस्य भक्षणम् अयं तृतीयोऽतिचारः-३ दुष्पक्वौषधिभक्षणम्दुर-दुःखेनाऽतिशप्टेन यः पच्यते स दुपक्का, चिराग्नितापपरिपाक साधित:
औपधिः मापचणकाऽनजान अलावूचवलफली प्रभृतिश्च यत्पाके-पक्वाऽपक्व (४) दुष्पक्चौपधिभक्षण (६) तुच्छौषधिअक्षण । थे पांच अतिचार
आत्मा में मलीनता उत्पन्न करने वाले दुष्परिणाम है । इनका अर्थ इस प्रकार है
(१) जो चित्त सहित हो वह सचित्त कहलाता है अर्थात् चेतनावान् द्रव्य । उसका आहार करना सचित्ताहार नामक उपोधपरिभोग परिमाणव्रत का प्रथम अतिचार है।
(२) सचित्त से मिला हुआ था छुआ हुआ आहार स्वचित्त प्रतिबद्ध आहार कहलाता है। यह उपभोगपरिभोगपरिमाण व्रत का दूसरा अतिचार है। । (३) जो शालि व्रीहि आदि अन्न पका न हो, वह अपक्व कहलाता है, उसका भक्षण करना अपक्वौषधिमक्षण नामक तीसरा अतिचार है।
(४).जो बहुत कठिनाई से पके वह दुष्पक्व अर्थात् बहुत देर तक अग्नि जलाने पर पकने वाली वस्तु । जैसे उडद, चना आदि अन्न, વિષધિભક્ષણ (૪) દુપવૌષધિભક્ષણ (૫) તુચ્છૌષધિભક્ષણ આ પાંચ અતિચાર આત્મામાં મલીનતા ઉત્પન્ન કરનારા દુષ્પરિણામ છે. એમને અર્થ આ પ્રમાણે છે
(૧) જે ચિત્ત સહિત હેય તે સચિત્ત કહેવાય છે અથવા ચેતનાવાનું દ્રવ્ય તેને આહાર કરે સચિત્તાવાર નામક ઉપગપરિભેગ પરિમાણુ વતને પ્રથમ અતિચાર છે.
(૨) સચિત્તથી મળેલું અથવા અડકેલો આહાર સચિત્તપ્રતિબદ્ધ આહાર કહેવાયું છે. આ ઉપગ પરિભગ પરિમાણ વ્રતને બીજે અતિચાર છે. - (૩) જે ડાંગર-ચેખા વગેરે અનાજ પાકયું ન હોય, તે અપકવ કહેવાય છે તેનું ભક્ષણ કરવું અપૌષધિભક્ષણ નામક ત્રીજે અતિચાર છે.
(૪) જે ઘણી મુશ્કેલીથી પાકે (૨ધાય) તે દુષ્પફવ અર્થાત્ ઘણુ સમય સુધી અગ્નિ બાળવાથી રંધાતી વસ્તુ જેમ કે-અડદ, ચણુ વગેરે અનાજ,
त० ४५
