________________
दीपिका - नियुक्ति टीका अ. ७ . २९ परिग्रहस्वरूपनिरूपणन्द्र
२७७
मिति सङ्कल्पे सति संरक्षणार्जनसंस्कारादयो जायन्ते तचावश्यमेव हिसा भवेद्भवति भविष्यति च तदर्थं मृषा वदति स्तेयं समाचरति, मैथुने कर्मणि च प्रयतते दुदुमाः खलु नरकादिषु दुःखपरम्परा भवतीति भावः ॥ २९ ॥
तत्वार्थनियुक्तिः- पूर्व तावत् अतेषु हिंसादिलक्षणेषु यथाक्रमं हिंसा मृपावादस्वरूपं परूपेतम्, सम्पति पञ्चमं परिग्रहरूपमव्रतं प्ररूपयितुमाह- 'मुच्छापरिगो' इति मूर्च्छाप्रयोगात् सूर्छते आत्माऽनयेति मूर्च्छा, लोभारिणतिरूपा ममत्वबुद्धि: अभिव्यङ्गलक्षण असक्तिः परिग्रहः तथा खल्लु लोभ परिणतिरूपया मूच्र्छ याss मा मोहमुपनीयते विवेकात्याच्याव्यते विवेकात्मच्युतात्मा प्रतिविशि लोभकषायोपरागा अनुचितमतिप्रवणस्सन् कर्तव्यमकर्तव्यं वा किमपि न चेत उपार्जन या संस्कार आदि किया जाता है और ऐसा करने में अवश्य ही हिंसा होती है और होगी भी । उनके लिए मनुष्य मृषो भाषण करता है, चोरी करता है और मैथुनक्रिया में प्रवृत्त करता है और फिर इन पापों के फलस्वरूप नरक आदि में दुःखो की परम्परा उत्पन्न होती है || २९ ॥ - तचार्थनियुक्ति--हिंसा आदि अननों में से क्रमानुसार हिंसा, मृषावाद, स्तेय, और मैथुन के स्वरूप की प्ररूपणा पहले की जा चुकी हैं। अब पांचवें अव्रत परिग्रह की प्ररूपणा करते हैं
मूर्छा परिग्रह है। प्रमाद के योग से जिसके कारण आत्मा मूर्च्छित हो जो यह मूर्छा । उसे लोन की परिणति, ममत्व बुद्धि, अभिन्बंग, आसक्ति आदि कहते हैं । इस लोभपरिणति रूप मूर्छा से आत्मा मूढ बन जाता है, विवेक से भ्रष्ट हो जाता है । विवेक से भ्रष्ट आत्मा विशिष्ट
જૅન અથવા સ ંસ્કાર આદિ કરવામા આવે છે અને એમ કરવાથી અવશ્ય જ હિંસા થાય છે અને થશે પણ આ માટે માણસ મૃષા ભાષણ કરે છે, ચારી કરે છે અને મૈથુત ક્રિયામાં પ્રવૃત્તિ કરે છે અને પછી એ પાના ફળ સ્વરૂપ નરક આદિમાં દુખાની હારમાળા ઉત્પન્ન થાય છે. ારા
તત્ત્વા નિયુકિત—હિંસા આદિ અત્રતેમાંથી ક્રમાનુસાર હિંસા, મૃષાવ ઇ, સ્તેય, અને મૈથુનના સ્વરૂપ ની પ્રરૂપશુા કરવામાં આવી ગઈ હવે પચમાં અત્ર1 પરિગ્રહની પ્રરૂપણા કરીએ છીએ-
મૂર્છા પરિગ્રહ છે. પ્રમાદના ચેાગથી જેના કારણે મ મા ભૂતિ યઈ જાય તે મૂર્છા તેને લેાભી પરિણતિ, મમત્વબુદ્ધિ, અભિવ્ગ, આસકિત વગેરે કહે છે. આ લેાભ પરિણતિરૂપ મૂર્છાથી આત્મા મૂઢ બની જાય છે, વિવેકથી ભ્રષ્ટ થઇ જાય છે વિવેકભ્રષ્ટ આત્મા વિશિષ્ટ લેલને વશીભૂત
