________________
-
तस्वाक्षर . तत्वार्थदीपिका-पूर्वमुत्रे हिंसादिलक्षणपञ्चविधानतेषु यथाक्रमं हिंसाऽवतः स्वेयसैथुनस्वरूपं निरूपितम्, सम्पति पञ्चमं परिग्रहस्वरूपमव्रतं मरूपयितुमार: 'नुच्छा परिगाहो' इति ममेदमिति ममतालक्षणा रागादि मनोऽभिलापरूपापाखानां गोमहिषगजाऽश्वमणिरत्नादीनां चेतनाऽचेतनानां रागादीनाम् उपधीनाश्च संरक्षणाऽर्जनसंस्कादिलक्षणा समत्वरूपाऽऽसक्तिः अभिष्वङ्गः परिग्रह मुध्यते । तथा च शास्त्रमर्यादोक्त धर्मोपकरणाऽतिरिक्त वस्तुनि ममत्वमपि मूळ रूपः परिग्रहः । उक्तञ्च
याय अन्य विहीना-दरिद्रमनुजाः स्वपापतः सन्ति ।
पुनरभ्यन्तर लङ्ग त्यागी लोकेषु दुर्लभो जीवः ।।१॥ इति स्तत्वार्थदीपिका--हिला आदि पांच अव्रतों में से पहले अलुम्हप से हिला, असत्य, स्तेय और मैथुन के स्वरूप का निरूपण शिया गया, अब पांचवें अव्रत परिग्रह के स्वरूप का प्ररूपण करते हैं
मूछी परिग्रह है, अर्थात् 'यह मेरा है' इस प्रकार ममता जिसका लक्षण है, जो मन की अभिलापा रूप है, गाय, भैस, बकरी, अश्व मणि और रत्न आदि चेतन एवं अचेतन पदार्थों का, रागादि का तथा उपधियों का संरक्षण, अर्जन और संस्कार आदि जिसका लक्षण है, ऐसी ममता रूप आसक्ति या वृद्धि को परिग्रह कहते हैं, इस प्रकार शास्त्रोक्त धोंपकरणों के सिवाय दुसरी वस्तुओं का संग्रह करना मूछी है । शास्त्रोक्त वस्तुओं में भी यदि ममत्व हो तो वह भी मूी परिग्रह है। कहा भी है__ अपने पूर्वोपार्जित पाप कर्म के उदय से चाह्य परिग्रह से विहीन
તત્ત્વાર્થદીપિકા–હિંસા આદિ પાંચ અવ્રતમાંથી પહેલા અનુક્રમથી હિંસા, અસત્ય, તેય અને મૈથુનને સ્વરૂપનું નિરૂપણ કરવામાં આવ્યું છે. પાંચમાં અત્રત પરિગ્રહના સ્વરૂપનું પ્રરૂપણ કરીએ છીએ
: મૂછ પરિગ્રહ છે અર્થાત “આ મારૂં છે. એ રીતે મમતા જેનું લક્ષણ छ, भननी मलिशाषा ३५ छ, गाय, स, ५४३, घोडा, भय भने રત્ન આદિ ચેતન અને અચેતન પદાર્થો, રાગાદિના તથા ઉપધિઓનું સંરક્ષણ, અર્જન અને સંસ્કાર વગેરે જેના લક્ષણ છે. એવી મમતારૂપ આસકિત અથવા લેભને પરિગ્રહ કહે છે. આ રીતે શાàક્ત ધર્મોપકરણસિવાય બીજી વસ્તુઓને સંગ્રહ કર મૂછ છે–શાક્ત વસ્તુઓમાં પણ જે મમત્વ હોય છે તે પણ મૂળરૂપ પરિગ્રહ છે. કહ્યું પણ છે
પિતાના પૂર્વોપાર્જિત પાપકર્મના ઉદયથી બાહ્ય પરિગ્રહથી વિહીન
