Page Text
________________
: 260 :
तत्वार्थविवरणदार्थदीपि। १० स० टीभाष्यकार स्थापि योगविभागादिन्द्रियजन्यज्ञानस्य सिद्धा प्रत्यक्षता, स चैवं योगो विभजनीयः, आधे परोक्षं निश्चयतः, प्रत्यक्ष चाद्ये व्यवहारत इति ॥ ११ ॥ परोक्षं दर्शयित्वा प्रत्यक्षं दर्शयति
॥सूत्रम् प्रत्यक्षमन्यत् ॥ १॥ १२ ॥ (भाष्यम् ) मतिश्रुताभ्यां यदन्यत् त्रिविधं ज्ञान तत्प्रत्यक्ष प्रमाणं भवति । कुतः ? । अतीन्द्रियत्वात् । प्रमीयन्तेऽस्तैिरिति प्रमाणानि || अत्राह-इह अवधारितं द्वे ५५ प्रमाणे प्रत्यक्षपरोक्षे इति, अनु. मानोपमानागमार्थापत्तिसम्भवाभावानपि प्रमाणानीति केचिन्मन्यन्ते, तत्कथमेतदिति ? । अत्रोच्यतेसर्वांग्यतानि मतिश्रुतयोरन्तभूतानीन्द्रियार्थ सन्निकर्वनिमित्तत्वात् । किं चान्यत्-अप्रमाणान्येच वा, सुतः ? । मिथ्यादर्शनपरिग्रहाद्विपरीतोपदेशाच्च । मिथ्यादृष्टहि मतिश्रुतावधयो नियतमझानमेवेति । वक्ष्यते । नयवादान्तरेण तु यथा मतिश्रुतविकल्पजानि भवन्ति तथा परस्ताद्वक्ष्यामः ।। अत्राहउक्तं भवता मत्यादीनि ज्ञानानि उद्दिश्य तानि विधानतो लक्षणतश्च परसाद्विस्तरेण वक्ष्याम इतिः। दुच्यतामिति । अत्रोच्यते ॥
(यशोल्टीका) प्रत्यक्षमन्यदिति । अवधिदर्शनपूर्वकं व्याचष्टे । मतिश्रुताभ्यां यदन्यत् त्रिविधं ज्ञानम् अवधिमनःपर्यायकेवलभेदात् तत् प्रत्यक्ष प्रमाणं भवति, अवधारणपरत्वाद्वाक्यस्यैकान्तेन प्रत्यक्षमित्यर्थः । आद्ये परोक्षमित्यत एवार्थादवशिष्टस्य प्रत्यक्षत्वलाभे नियमार्थ योगविभागार्थ चायं प्रत्यक्षं, परोक्षवेनाप्यभ्युपगमा, नाप्येकातः परोक्षं, सांव्यवहारिकप्रत्यक्षत्वेनाप्युरकिारात् । उक्तञ्च "एगंतेण परोक्खं लिगिअ-मोहाइअं च पचनसं । इंदिअमणोम जं, तं संववहारपञ्च ॥ ९५ ॥” इति ॥ ११ ॥ ___ द्वादशस्त्रावतरणिकामाह परोक्षं दर्शयित्वा प्रत्यक्षं दर्शयतीति । प्रत्यक्ष मन्यदिति सूत्रेऽन्यदित्यस्योदेशपद त्वेन प्रत्यक्षमित्यस्य च विधेयपदत्वेन प्रमाणमित्यस्यानुवृत्तरत्यत्पदग्राखावव्यादिज्ञानत्रयस्य सिद्धत्वात्तदु६ि२५ तत्र प्रत्यक्षप्रमाणत्वमनेने सूत्रेण विधीयत इत्यर्थः । केनापि पुंसा इदमन्यदित्युक्ते केन काम्यां न्यिदिति परेषा जिज्ञासोत्पत्ते निवृत्तये तदवधिभूतं प्रदर्शनीयम् , प्रत्यक्षमन्यदिति सूत्रेऽप्यन्यदित्यस्य तद्वधिसाकाक्षात्यात्तदुपदर्शनपूर्वकमुक्तसूत्रस्थार्थमाह मतिश्रुताभ्यां यदन्यत् त्रिविधं . ज्ञानमित्यादि । उक्तश्च विशेषावश्यकमाये “ पत्थं च मइ सुयाई परोक्खामियरं च पचनसं ।। ८८ ॥” इति । ननु " आधे परोक्षं" इत्यनेन सूत्रेण मतिश्रुतयोः परोक्षत्व विधाने परिशेषादवक्ष्यादिज्ञानत्रयस्य प्रत्यक्षत्वमायतिमेवेति किमर्थमस्थ सूत्रस्यारम्भ इत्याशङ्काव्यबच्छेदार्थमाह-नियमार्थमिति । एकान्तेन प्रत्यक्षमवध्यादिज्ञानत्रयमेव नान्यमिति नियमाथमित्यर्थः । योगविभागार्थ चेति-आधे परोक्ष प्रत्यक्षमन्यदित्येकसूत्रे मतिश्रुतयोः परीक्षत्वमेव, तदन्यस्य च प्रत्यक्षत्वमेवेति स्यात् , आधे परोक्षमित्येक सूत्रं प्रत्यक्षमन्यदिति द्वितीय सूत्रमित्येवं सूत्रे विभक्ते सति आधे परोक्षमित्येकयोगा, प्रत्यक्षमन्यदित्यत्र प्रत्यक्षं प्रथमस्त्रीपापन आधे इत्यनेनापि सम्बध्यते, अन्यदित्यनेनापि, उत्तप्रकारेण योगविभागे आये परोक्षं
| SR No. | 010492 |
| Book Title | Tattvarthadhigama Sutra |
| Original Sutra Author | Umaswati, Umaswami |
| Author | Vijaydarshansuri, Yashovijay |
| Publisher | Motiji Kapurchand Tarachand |
| Publication Year | 1955 |
| Total Pages | 472 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari, Tattvartha Sutra, Tattvartha Sutra, & Tattvarth |
| File Size | 35 MB |