SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 105
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ न्यायशास्त्र सुबोधटीकायां षष्ठः परिच्छेदः। १०६ उपर्युक्त सूत्र नं० ४२ के वर्णन की पुष्टिविधुदादिना तिप्रसङ्गत ॥ ४३ ॥ अर्थ-उल्टा अन्वय दिखलाने से बिजली आदिक के अतिप्रसङ्ग . होता है । अर्थात् बिजली अपौरुषेयं है, इसलिये अमूर्त होना चाहिये, परन्तु वह अपौरुषेय होते हुए भी मूर्तिक है ।।४३।। .....संस्कृतार्थ-विपरीतान्वयव्याप्तिप्रदर्शनेन विद्युदादिनातिप्रसङ्गो . भवेत् । अर्थात् विद्युत् अपौरुषेया विद्यते ऽ तो ऽ मूर्ता भवियव्या । परन्तु सा अपौरुषेया सत्यपि मूर्तिका वर्तते, प्रतो ऽत्र विपरीतान्वयव्याप्तिप्रदर्शनम् अन्वयदृष्टान्ताभासो विज्ञेयः ।।४३॥ व्यतिरेकदृष्टान्ताभास के भेद और उदाहरण হলি খিনিই.', গৃহাভিলিয়सुखाकाशवत् ॥४४॥ अर्थ--व्यतिरेकदृष्टान्ताभास के तीन भेद हैं। साध्यविकल, साधनविकल और उभयविकल । जैसे शब्द अपौरुषेय होता है, क्योंकि वह अमूर्त होता है । जो पौरुषेय नहीं होता, वह अमूर्तिक भी नहीं होता, जैसे परमाणु, इन्द्रियसुख और आकाश ये तीनों व्यतिरेक दृष्टान्ताभास हैं। क्योंकि इन में क्रमश: साध्य, साधन और उभय तीनों का व्यतिरेक प्रसिद्ध है। यहां परमाणु प्रसिद्धसाध्यव्यतिरेक है, क्योंकि वह अपौरुषेय है, इसलिये परमाणु के अपौरुषेयपना का साध्य से व्यतिरेक नहीं हुआ। - इन्द्रियसुख प्रसिद्धसाधन व्यतिरेक है, क्योंकि वह अमूर्तिक है, इसलिये इन्द्रियसुख का अमूर्तिकपना साधन से व्यतिरेक नहीं हुआ।
SR No.009944
Book TitlePariksha Mukha
Original Sutra AuthorN/A
AuthorManikyanandiswami, Mohanlal Shastri
PublisherBharat Varshiya Anekant Vidwat Parishad
Publication Year2005
Total Pages136
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size21 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy