________________
ਤੋੜ ਕੇ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਤੱਕ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਜਨਮ ਮਰਨ, ਦੁੱਖ ਸੁੱਖ, ਬਿਛੜਨਾ ਮਿਲਣਾ ਸਾਰੇ ਸੰਸਾਰਿਕ ਰਿਸ਼ਤੇ ਅਗਿਆਨ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਕਰਮ ਅਧੀਨ ਹੈ। ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਹੈ ਕਿ ਜੀਵ ਖੁਦ ਕਰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਖੁਦ ਫਲ ਭੋਗਦਾ ਹੈ। ਨਰਕ ਸਵਰਗ ਅਤੇ ਹਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਜੀਵ ਜੂਨੀ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਕੀਤੇ ਕਰਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ। ਜੈਨ ਧਰਮ ਵਿਚ ਕਰਮਾਂ ਨੂੰ ਪੁਦਗਲਾਂ ਦਾ ਸਮੂਹ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਕਰਮ ਆਤਮਾ ਦੇ ਨਾਲ ਜਨਮ ਜਨਮਾਂਤਰਾਂ ਤੱਕ ਚਿੰਬੜੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਆਤਮਾ ਦੇ ਨਾਲ ਦੋ ਸੂਖਮ ਸਰੀਰ ਹਨ। ਤੇਜਸ ਤੇ ਕਾਰਮਨ। ਕਾਰਮਨ ਸਰੀਰ ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਹਿਸਾਬ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਤੇਜਸ ਸਰੀਰ ਜੀਵ ਨੂੰ ਦੂਸਰੇ ਜਨਮ ਵਿਚ ਲੈ ਕੇ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਰਮ ਫਲ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਈਸ਼ਵਰ ਦਾ ਕੋਈ ਦਖ਼ਲ ਨਹੀਂ। ਆਤਮਾ ਨਾਲ ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਸਬੰਧ ਲੇਸ਼ਿਆ ਰਾਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਦਾ ਵਰਨਣ ਅਗਲੇ ਅਧਿਐਨ ਵਿਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਸਮੇਂ ਕੁਝ ਵਿਚਾਰਕਾਂ ਨੇ ਵੀ ਕਈ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਰਾਹੀਂ ਆਪਣੇ ਪੱਖ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤਾ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡ ਸਕਦੇ ਹਾਂ (1) ਕਾਲਵਾਦ (2) ਸੁਭਾਵਵਾਦ (3) ਯੱਦਛਿਆਵਾਦ (4) ਨਿਯਤੀਵਾਦ (5) ਭੂਤਵਾਦ (6) ਪੁਰਸ਼ਾਰਥਵਾਦ।
(1) ਕਾਲਵਾਦ : ਕਾਲ ਸਮਾਂ ਨੇ ਹੀ ਜ਼ਮੀਨ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਕਾਲ ਕਾਰਨ ਸੂਰਜ ਤਪਦਾ ਹੈ; ਦਰਖ਼ਤ ਫਲ ਫੁੱਲ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਫਸਲ ਪੱਕਦੀ ਹੈ, ਵਰਖਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸਭ ਕੁਝ ਕਾਲ ਦੇ ਆਸਰੇ ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੈ। ਕਾਲ (ਸਮੇਂ) ਹੀ ਈਸ਼ਵਰ ਹੈ। ਮਹਾਭਾਰਤ ਵਿਚ ਤਾਂ ਇਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ‘ਸੁੱਖ, ਦੁੱਖ, ਜੀਵਨ, ਮਰਨ ਸਭ ਕੁਝ ਦਾ ਆਧਾਰ
391
"
