________________
33
ਕਰਮ ਪ੍ਰਾਕ੍ਰਿਤੀ ਅਧਿਐਨ
ਕਰਮਵਾਦ
ਭਾਰਤ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਰਸੇ ਵਿਚ ਕਰਮਵਾਦ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੀ ਇਕ ਅਮੁੱਲ ਦੇਣ ਹੈ। ਵੇਦਾਂ ਵਿਚ ਇਸ ਸਿਧਾਂਤ ਦਾ ਕੋਈ ਪ੍ਰਮਾਣ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ। ਵੇਦਾਂ ਵਿਚ ਜੋ ਥਾਂ ਪ੍ਰਜਾਪਤੀ ਅਤੇ ਦੇ ਵਤਿਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸੀ ਉਹ ਥਾਂ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਕਾਲ ਵਿਚ ਯੱਗਾਂ ਨੇ ਲੈ ਲਿਆ ਸੀ। ਉਪਨਿਸ਼ਧਾਂ ਵਿਚ ਇਹ ਗੱਲ ਦਰਜ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਕਿ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਯੱਗ ਕਰਮ ਫਲ ਦੇਣ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਰੱਖਦੇ ਹਨ।
ਵੈਦਿਕ ਸਾਹਿਤ ਅਨੁਸਾਰ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਬ੍ਰਹਮਾ ਨੇ ਕੀਤੀ ਹੈ ਇਹ ਅਨਾਦਿ ਨਹੀਂ। ਪਰ ਕਰਮਵਾਦ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨੂੰ ਅਨਾਦਿ ਮੰਨਦਾ ਹੈ। ਜੀਵ ਦੇ ਨਾਲ ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਵੀ ਅਨਾਦਿ ਕਾਲ ਤੋਂ ਚਲਿਆ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪਰ ਉਪਨਿਸ਼ਧਾਂ ਵਿਚ ਅਦਿੱਖ ਕਰਮ ਨੂੰ ਕਰਮ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਵਾਅਦ ਵੈਦਿਕ ਸਾਹਿਤ ਵਿਚ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨੂੰ ਅਨਾਦਿ ਮੰਨ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਸਿੱਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਕਰਮ ਵਾਦ ਦਾ ਅਸਰ ਵੈਦਿਕ ਸਾਹਿਤ ਤੇ ਪਿਆ ਹੈ।
ਜੈਨ ਧਰਮ ਅਨੁਸਾਰ ਕਰਮ ਆਤਮਾ ਨਾਲ ਅਨਾਦਿ ਕਾਲ ਤੋਂ ਚਿੰਬੜੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਕਰਮਾਂ ਕਾਰਨ ਬਾਰ ਬਾਰ ਜਨਮ ਮਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਦ ਤੱਕ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਕਰਮ ਚਿੰਬੜੇ ਹੋਏ ਹਨ ਆਤਮਾ ਦੀ ਮੁਕਤੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ। ਜੈਨ ਧਰਮ ਵਿਚ ਆਤਮਾ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਦੇਵੀ ਦੇ ਵਤੇ ਨੂੰ ਰੋੜਾ ਨਹੀਂ ਬਨਣ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਆਤਮਾ ਕਰਮਾਂ ਦੀ ਜੰਜ਼ੀਰ 390
