________________
ਲੱਛਣ :
(1) ਆਗਿਆ ਰੁਚੀ : ਪ੍ਰਬਚਨ ਵਿਚ ਸ਼ਰਧਾ ਰੱਖਣਾ
(2) ਨਿਸਰਗ ਰੁਚੀ : ਸਹਿਜ ਹੀ ਸੱਚ ਵਿਚ ਸ਼ਰਧਾ ਰੱਖਣਾ। (3) ਸੂਤਰ ਰੁਚੀ : ਸੂਤਰ ਪੜ੍ਹਨ ਨਾਲ ਸ਼ਰਧਾ ਹੋਣਾ। (4) ਅਵਗਾੜ ਰੁਚੀ : ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਸੱਚ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਕਰਨਾ।
ਇਸ ਧਿਆਨ ਦੇ ਚਾਰ ਸਹਿਯੋਗੀ ਆਸਰੇ ਹਨ :
#
(ੳ) ਵਾਚਨਾ : ਪੜ੍ਹਣਾ
(ਅ) ਪ੍ਰਤਿਪਛਣਾ : ਸ਼ੰਕਾ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਕਰਨਾ
(ੲ) ਪਰਿਵਰਤਨ : ਦੁਹਰਾਈ ਕਰਨਾ
(ਸ) ਅਨੁਪਰੇਕਸ਼ਾ : ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਸੱਚ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਕਰਨਾ। ਧਰਮ ਧਿਆਨ ਦੀਆਂ ਚਾਰ ਅਨੁਪਰੇਕਸ਼ਾਵਾਂ ਹਨ :
(ੳ) ਏਕਤਵ : ਇਕੱਲੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨਾ
(ਅ) ਅਨਿੱਤ : ਹਰ ਚੀਜ਼ ਨੇ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਣਾ ਹੈ ਇਹ ਸੋਚਣਾ।
(ੲ) ਅਸ਼ਰਨ : ਬੇ-ਆਸਰਾ ਹਾਲਤ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨਾ।
(ਸ) ਸੰਸਾਰ : ਸੰਸਾਰ ਚੱਕਰ ਬਾਰੇ ਸੋਚਣਾ।
ਸ਼ੁਕਲ ਧਿਆਨ : ਚੇਤਨਤਾ ਦੀ ਸਹਿਜ ਅਵਸਥਾ ਹੀ ਸ਼ੁਕਲ
ਧਿਆਨ ਹੈ। ਇਹ ਵੀ ਚਾਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੈ :
(ੳ) ਪਿਰਥਕ ਵਿਤਰਕ ਸਵਿਚਾਰੀ। (ਅ) ਇਕਤੱਵ ਵਿਤਰਕ ਅਵਿਚਾਰੀ।
(ੲ) ਸੁਖਮਕ੍ਰਿਆ ਅਪ੍ਰਤਿਪਾਤੀ।
(ਸ) ਸਮੁਛਿਨ ਕ੍ਰਿਆ ਅਨਿਵਰਤੀ।
ਧਿਆਨ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੈ। (1) ਸਹਾਰੇ ਵਾਲਾ (2) ਸਹਾਰੇ ਤੋਂ
296
