________________
8
.
ਜੈਨ ਸਾਧੂ ਦੇ 5 ਮਹਾਵਰਤ ਜੈਨ ਸਾਧੂ ਤਿੰਨ ਕਰਨ ਅਤੇ ਤਿੰਨ ਯੋਗ ਨਾਲ ਪੰਜ ਮਹਾਵਰਤਾ ਦਾ ਪਾਲਨ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਤਿੰਨ ਕਰਨ ਹਨ (1) ਕਰਨਾ (2) ਕਰਾਉਣਾ (3) ਕਰਦੇ ਨੂੰ ਚੰਗਾ ਸਮਝਣਾ ਯੋਗ ਹਨ (1) ਮਨ (2) ਵਚਨ (3) ਕਾਇਆ ! ਸਾਧੂ ਦੇ ਪੰਜ ਮਹਾਵਰਤ ਹਨ । (1) ਅਹਿੰਸਾ (2) ਸੱਚ (3) ਚੋਰੀ ਨਾ ਕਰਨਾ (4) ਅਪਰਿਗ੍ਰਹਿ (5) ਬ੍ਰਹਮਚਰਜ ।
'' ਅਹਿੰਸਾ ਇਸ ਨੂੰ ਸਰਵ ਪ੍ਰਾਣਾਤਿਪਾਤ ਵਿਰਮਨ ਆਖਦੇ ਹਨ ਸਭ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਜੀਵਾਂ ਦੀ ਤਿੰਨ ਕਰਨ ਤਿੰਨ ਯੋਗ ਨਾਲ ਹਿੰਸਾ ਦਾ ਤਿਆਗ ਹੀ ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਚ ਅਹਿਸਾਂ ਦੇ ਆ, ਜੀਵ ਰਖਿਆ, ਅਭੈ, ਆਤਮਾ ਸਮਾਨਤਾ, ਦੋਸਤੀ, ਸੇਵਾ, ਖਿਮਾ, ਵਾਤਸ਼ਲਯ, ਰਹਿਮ, ਕਰੁਣਾ ਅਤੇ ਮਾਧਿਸਥ ਭਾਵ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
ਜੀਵ ਦੇ 10 ਪ੍ਰਾਣ ਹਨ । () ਸਰੋਤ ਬਲ (2) ਚਕਸ਼ ਇੰਦਰੀ ਬਲ (3) ਪ੍ਰਾਣ ਇੰਦਰੀ ਬਲ (4) ਰਸਨ ਇੰਦਰੀ ਬਲ (5) ਸਪਰਸ਼ ਇੰਦਰੀ ਬਲ (6) ਮਨ ਬਲ (7) ਵਚਨ ਬਲ, (8) ਕਾਇਆ ਬਲ (9) ਸ਼ਵਾਸਸ਼ਵਾਸ ਬਲ (10) ਅਯੁਸ਼ ਬਲ । ਹਰ ਪ੍ਰਾਣਧਾਰੀ ਪ੍ਰਾਣੀ ਜੀਵ ਹੈ । ਸਪਰਸ਼, ਕਾਇਆ, ਸਵਾਸਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਉਮਰ ਇੰਦਰੀਆਂ (ਸਥਾਂਵਰ) ਵਿਚ, ਦੋ ਇੰਦਰੀਆਂ ਕੋਲ, ਰਸਨਾ ਤੇ ਵਚਨ, ਤਿੰਨ ਇੰਦਰੀਆਂ ਕੋਲ ਪ੍ਰਾਣ ਇੰਦਰੀ, ਚਾਰ ਇੰਦਰੀ ਕੋਲ ਚਕਸ਼ੂ ਇੰਦਰੀ, ਪੰਜ ਇੰਦਰੀਆ ਕੋਲ ਸ਼ਰੋਤ ਬਲ ਅਤੇ ਸੰਗੀ ਕੋਲ ਮਨ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਸਾਧੂ ਇਕ ਇੰਦਰੀਆਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਪੰਜ ਇੰਦਰੀਆ ਵਾਲੇ ਸਾਰੇ ਛੋਟੇ ਬੜੇ ਜੀਵਾਂ ਦੀ ਹਿੰਸਾ ਤਿਆਗ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿਚ ਤੱਰਸ (ਹਿਲਨ ਚਲਨ ਵਾਲੇ ਦੋ ਇੰਦਰੀਆ ਤੋਂ ਪੰਜ ਇੰਦਰੀਆਂ ਦੇ ਜੀਵ) ਸਥਾਵਰ (ਪ੍ਰਿਥਵੀ, ਪਾਣੀ, ਅੱਗ, ਹਵਾ, ਬਨਾਸਪਤੀ ਦੇ ਇਕ ਇੰਦਰੀ ਜੀਵ) ਹਨ । ਇਸ ਵਰਤ ਦੀ ਪੰਜ ਭਾਵਨਾ ਹਨ : 1. ਈਰੀਆ ਸਮਿਤਿ ਭਾਵਨਾ-ਰਸ ਅਤੇ ਸਥਾਵਰ ਜੀਵਾਂ ਰਖਿਆ ਲਈ ਦੇਖ ਭਾਲ
ਕੇ ਚਲਣਾ । 2. ਮਗੁਪਤੀ ਭਾਵਨਾ-ਧਰਮੀ ਅਤੇ ਅਧਰਮੀ ਜੀਵਾ ਤਿ ਸਮਤਾ ਭਾਵ ਰਖਣਾ 3. ਏਸ਼ਨਾ ਸਮਿਤਿ ਭਾਵਨਾ-ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਜ਼ਰੂਰਤ ਦੇ ਕਪੜੇ, ਭਾਂਡੇ, ਆਸਨ ਆਦਿ ਦੇਖ
ਭਾਲ ਕੇ ਹਿਨ ਕਰਨਾ । 4. ਆਦਾਨ ਨਿਕਸ਼ੇਪਨ ਸਮਿਤਿ ਭਾਵਨਾ-ਵਸਤਰ ਪਾਤਰ ਆਦਿ ਚੀਜਾਂ ਤਿਲੇਖਨਾ
(ਪੰਜ) ਕਰਨੇ ਹਿਣ ਕਰਨਾ। ਤਲੇਖਨ ਲਈ ਰਜਹਰਨ ਕੰਮ ਆਉਦਾ ਹੈ । 5. ਆਲੌਕਿਤ ਪਾਨ ਭੋਜਨ ਭਾਵਨਾ-ਭੋਜਨ ਪਾਣੀ ਦੇਖ ਭਾਲ ਕੇ ਹਿਣ ਕਰਨਾ ।
੬੨
