________________
ਚੌਥਾ ਪੁਰਸ਼ ਨਿਅਤੀਵਾਦੀ : ਵਰਨਣ
ਹੁਣ ਚੌਥੇ ਪੁਰਸ਼ ਨਿਅਤੀਵਾਦੀ ਦਾ ਵਰਨਣ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲੋਕ ਵਿਚ ਪੁਰਸ਼ ਆਦਿ ਦਿਸ਼ਾ ਤੋਂ ਲੈਕੇ ਸੈਨਾਪਤਿ ਪੁਤਰ ਤੱਕ ਦਾ ਵਿਰਤਾਂਗ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ । ਕਿਸੇ ਰਾਜਾ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਅਧਿਖਾਰੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਕੁਝ ਧਰਮ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਕੋਈ ਅਖਤੀ ਮਣ, ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਜਾਨ ਦਾ ਨਿਸਚਾ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਉਹ ਪਾਸ ਜਾਕੇ ਆਖਦਾ ਹੈ-“ ਮੈਂ ਆਪ ਨੂੰ ਸੱਚੇ ਧਰਮ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੰਦਾ ਹਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਸਾਵਧਾਨੀ ਨਾਲ ਸੁਣੋ |
“ਇਸ ਲੋਕ ਵਿਚ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਪੁਰਸ਼ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਕ ਪੁਰਸ਼ ਆ ਦਾ ਕਥਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਦੂਸਰਾ ਕ੍ਰਿਆ ਦਾ ਕਥਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ । ਜੋ ਪੁਰਸ਼ ਕਿਆ ਦਾ ਕਥਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜੋ ਕ੍ਰਿਆ ਦੀ ਵਿਰੋਧਤਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਦੇਹ-ਹੀ ਮੂਰਖ-ਬਾਲ) ਹਨ । ਉਹ ਇਕ ਅਰਥ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਇਕ ਕਾਰਨ ਵਾਲੇ ਹਨ । ਉਹ ਅਪਣੇ ਸੁਖ ਦੁਖ ਦਾ ਕਾਰਨ ਕਾਲ, ਕਰਮ•ਤੇ ਈਸ਼ਵਰ ਨੂੰ ਮਨਦੇ ਹੋਏ, ਇਹ ਸਮਝਦੇ ਹਨ ਕਿ “ਮੈਂ ਜੋ ਭੋਗ ਰਿਹਾ ਹਾਂ, ਕਸ਼ਟ ਪਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ, ਪਾਸਚਾਤਾਪ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ, ਸ਼ਰੀਰ ਬਲ ਦੇ ਨਸ਼ਟ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ, ਪੀੜਾ ਪਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ, ਤੜਫ ਰਿਹਾ ਹਾਂ, ਇਹ ਸਭ ਮੇਰੇ ਕਰਮਾ ਦਾ ਫੱਲ ਹੈ । ਅਤੇ ਜੋ ਦੂਸਰਾ ਦੁੱਖ ਭੋਗਦਾ ਹੈ, ਸੋਗ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਸ਼ਰੀਰਕ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਖਾਤਮਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਪੀੜਤ ਹੈ, ਤੜਫ ਰਿਹਾ ਹੈ ਉਹ ਸਭ ਉਸ ਆਦਮੀ) ਦੇ ਕੀਤੇ ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਫਲ ਹੈ । ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਉਹ ਅਗਿਆਨੀ ਕਾਲ ਕਰਮ ਤੇ ਈਸ਼ਵਰ ਨੂੰ ਸੁਖ ਦੁਖ ਦਾ ਕਾਰਣ ਮਨੋਦਾ ਹੋਇਆ ਅਪਣੇ ਤੇ ਦੂਸਰੇ ਦੇ ਦੁਖ ਖ਼ ਨੂੰ ਅਪਣੇ ਤੇ ਦੂਸਰੇ ਰਾਹੀਂ ਕੀਤੇ ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਫਲ ਮਨਦਾ ਹੈ।
| ਪਰ ਇੱਕਲੀ ਨਿਅਤੀ (ਹੋਣੀ) ਨੂੰ ਸਾਰੇ ਪਦਰਥਾਂ ਦੇ ਦੁਖ ਸੁਖ ਦਾ ਕਾਰਣ ਮਨਣ ਵਲਾਂ ਤਾਂ ਇਹ ਸਸਝਦਾ ਹੈ? ਮੈਂ ਜੋ ਦੁੱਖ ਭੋਗਦਾ ਹਾਂ ਸੋਗ ਮੰਨਦਾ ਹਾਂ ਆਤਮਨਿੰਦਾ ਕਰਦਾ ਹਾਂ, ਸਰੀਰਕ ਸ਼ਕਤੀ ਨਸ਼ਟ ਕਰਦਾ ਹਾਂ, ਪੀੜ ਨਾਲ ਤੜਛ ਰਿਹਾਂ ਹਾਂ ਇਹ ਮੇਰੇ ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਫਲ ਨਹੀਂ ਅਤੇ ਦੂਸਰਾ ਜੋ ਦੁੱਖੀ ਹੈ, ਸੌਗੀ ਹੈ, ਤੜਫ ਰਿਹਾ ਹੈ ਪੀੜਤ ਹੈ ਉਹ ਵੀ ਉਸ ਦੇ ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਫਲ ਨਹੀਂ । ਫੇਰ ਇਹ ਸਭ ਨਿਅੱਤੀ ਹੋਣ) ਅਧੀਨ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਉਹ (ਅਖੋਤੀ, ਬੁਧੀਮਾਨ) ਅਪਣੇ ਤੇ ਦੂਸਰੇ ਦੇ ਦੁੱਖ ਦਾ ਕਾਰਣ ਨਿਅਤੀ ਹੋਣੀ, ਨੂੰ ਮੰਨਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਕਾਰਣ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦਾ।
(ਉਹ ਨਿਅਤੀ ਵਾਦੀ) ਆਖਦਾ ਹੈ, ਪੂਰਵ ਆਦਿ ਦਿਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਤਰੱਰ ਜਾਂ ਸਬ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਨਿਅਤੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੀ ਔਟਾਰਕ (ਬਾਹਰਲਾ) ਸ਼ਰੀਰ ਦੀ
ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਨਿਅਤੀ ਅਧੀਨ ਹੀ ਬਚਪਨ, ਜਵਾਨੀ ਤੇ ਬੁਢਾਪਾ ਹੈ । ਨਿਅਤ | ਅਧੀਨ ਮੱਤ ਹੈ, ਨਿਅਤੀ ਕਾਰਣ ਕਾਨਾ ਤੇ ਕੱਬਾਪਨ ਆਦਿ ਸ਼ਰੀਰਕ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਹਨ ।
( 159 )