________________
ਉਚਾਰੇ ਸ਼ਬਦ ਧਰਮ ਕਥਾ ਰੂਪ ਹਨੇ ! ਪੰਡਰੀਕ ਦੇ ਉਪਰ ਨੂੰ ਉਠਨਾ ਨਿਰਵਾਨੇ (ਮੈਕਸ਼) ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ । ਪਹਿਲਾ ਪੁਰਸ਼ : ਤਜੱਦੀਵ ਤੱਛਰਵਾਦੀ
| ਪਹਿਲਾ ਪੁਰਸ਼ ਜੱਜੀਵ-ਤੱਛਰੀਰ ਵਾਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਮੱਤ ਆਤਮਾ ਦੀ ਹੋਂਦ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰੀ ਹੈ । ਇਸ ਅਨੁਸਾਰ ਜੀਵ ਤੇ ਸ਼ਰੀਰ ਇਕ ਹੀ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ ਨਾਸਤਕ ਮੱਤ ਜਾਂ ਭੌਤਿਕ ਵਾਦੀ ਮੱਤ ਵੀ ਆਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ । ਬੋਧ ਗ੍ਰਥ ਸਾਮਝਫੁੱਲ ਮੱਤ ਵਿਚ ਇਸ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਕੇਬੀਕੰਬਲ ਨਾਂ ਮਿਲਦਾ ਹੈ । ਜਿਸਨੂੰ ਉਛੋਦਵਾਦੀ . ਮਤ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਬੁੱਧ ਗ ਥਾਂ ਵਿਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਦੂਸਰਾ ਪੁਰਸ਼ : ਪੰਜ ਮਹਾਂਭੂਤ ਵਾਦੀ : | ਇਸ ਮੱਤ ਅਨੁਸਾਰ ਸਾਰਾ ਸੰਸਾਰ ਪੰਜ ਤੱਤਾਂ ਦਾ ਬਨਿਆ ਹੈ । () ਪ੍ਰਵੀਂ (2) ਜੱਲ (3) ਅੱਗ (4) ਹਵਾ (5) ਅਕਾਸ਼ । ਇਹ ਪੰਜ ਮਹਾਂਭੂਤ ਹਨ --
| ਪੰਜ ਮਹਾਂਭੂਤਾਂ, ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਉਤਪਤਿ, ਸਥਿਤੀ ਤੇ ਵਿਨਾਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਸਾਰੀਆਂ ਕਿਆਵਾਂ ਦਾ ਕਾਰਣ ਪੰਜ ਮਹਾਭੂਤ ਹਨ । ਪੰਜ ਮਹਾਭੂਤ ਮਿਲ ਕੇ ਹੀ ਸ਼ਰੀਰ ਦਾ ਨਿਰਮਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
ਇਹ ਪ੍ਰਥਵੀ ਆਦਿ ਕਿਸੇ ਨੇ ਨਹੀਂ ਬਨਾਏ, ਇਹ ਪੰਜ ਮਹਾਂਭੂਤ ਅਨਾਦਿ ਅਨੰਤ ਅਤੇ ਸੁਤੰਤਰ ਹਨ । ਆਉਣ, ਜਾਣ, ਉੱਠਣ, ਬੈਠਣ, ਸੋਣ ਜਾਗਨ ਆਦਿ ਕ੍ਰਿਆਵਾਂ ਦਾ ਕਾਰਣ ਵੀ ਇਹ ਪੰਜ ਮਹਾਂਭੂਤ ਹਨ । ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਕਾਰਣ ਨਾਲ, ਈਸ਼ਵਰ ਜਾਂ ਆਤਮਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕ੍ਰਿਆਂ ਦਾ ਕਾਰਣ ਨਹੀਂ। ਕਾਲ, ਈਸ਼ਵਰ ਤੇ ਆਤਮਾ ਆਦਿ ਪਦਾਰਥ ਮਿਥਿਆ ਹਨ । ਸਵਰਗ-ਨਰਕ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਬੇਕਾਰ ਹੈ । ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਉੱਤਮ ਸੁੱਖ ਸਵਰਗ ਹਨ ਤੇ ਭਿਅੰਕਰ ਰੋਗ ਨਰਕ ਹਨ । ਇਸ ਲਈ ਸਵਰਗ ਜਾਂ ਮੋਕਸ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਤਪਸਿਆ ਆਦਿ ਕਰਨਾ ਬੇਕਾਰ ਹੈ । ਸ਼ਰੀਰ ਵਿਚ ਜੋ ਚੇਤਨਾ ਹੈ ਉਹ ਹੀ ਸ਼ਰੀਰ ਰੂਪ ਵਿਚ ਬਦਲਕੇ ਪੰਜ ਮਹਾਂਭੂਤ ਦਾ ਕਾਰਣ ਬਣਦੀ ਹੈ, ਕਿਸੇ ਆਤਮਾ ਕਾਰਣ ਨਹੀਂ। ਸ਼ਰੀਰ ਦੇ ਨਾਸ਼ ਨਾਲ ਆਤਮਾ ਦਾ ਨਾਸ਼ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਸੋ ਨਰਕ ਤੇ ਪਸ਼ੁ ਗਤਿ ਵਿਚ ਜਨਮ ਲੈਣ ਕਾਰਣ ਤਪੱਸਿਆ ਆਦਿ ਕਸ਼ਟ ਸਹਿਨਾ ਮੂਰਖਤਾ ਹੈ ।
ਸਾਂਖਯ ਵਾਦੀ ਪੰਜ ਮਹਾਂਭੂਤ ਤੋਂ ਛੁੱਟ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਵੀ ਮੰਨਦੇ ਹਨ । ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਕਿਆ ਰਹਿਤ ਮੰਨਕੇ ਉਹ ਸਾਰੀਆਂ ਕ੍ਰਿਆਵਾਂ ਦਾ ਕਾਰਣ ਪੰਜ ਮਹਾਭੂਤ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਾਕ੍ਰਿਤੀ ਨੂੰ ਮੰਨਦੇ ਹਨ । .
ਆਤਮਾ ਦੀ ਹੋਂਦ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰੀ ਪੰਜ ਮਹਾਂਭੂਤ ਵਾਦੀ ਨਾਸਤਕ ਤੇ ਆਤਮਾ ਨੂੰ
(143)
