________________
ਬਾਰਹਵਾਂ ਸਮੋਸਰਨ ਅਧਿਐਨ · ਕ੍ਰਿਆਵਾਦ ਅਕ੍ਰਿਆਵਾਦ, ਵਿਨੇਵਾਦਾਂ ਤੇ ਅਗਿਆਨ ਵਾਦ” ਚਾਰ ਸਿਧਾਂਤ ਹਨ. ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਨਰਥੀ ਵੱਖ ਵੱਖ ਵਰਨਣ 'ਚਖਦੇ ਹਨ । (1)
ਅਗਿਆਨ ਵਾਦੀ ਖੁਦ ਨੂੰ ਹੋਸ਼ਿਆਰ ਸਮਝਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਸ਼ਕ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਨਹੀਂ ਹਨ ਉਹ ਮਿਥਿਆਤ ਹਨ । ਉਹ ਅਗਿਆਨੀ ਹਨ ਅਤੇ ਅਗਿਆਨੀ ਨੂੰ ਹੀ , ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੰਦੇ ਹਨ । ਭਾਵ ਖੁਦ ਨੂੰ ਗਿਆਨੀ ਮੰਨ ਕੇ, ਦੂਸਰੇ ਨੂੰ ਉਪਦੇਸ਼ ਦੇਣਾ ਤੇ ਖੁਦ ਅਗਿਆਨ ਨੂੰ ਕਲਿਆਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਮੰਨਣਾ ਮਿਥਿਆਤਵ ਹੈ । ਇਹ ਸਭ ਝੂਠੇ ਹਨ (2)
| ਸੱਚ ਨੂੰ ਝੂਠ ਮੰਨਣ ਵਾਲੇ, . ਚੰਗੇ ਨੂੰ ਮਾੜਾ ਸਮਝਣ ਵਾਲੇ, ਵਿਲੈ ਵਾ* ਨੂੰ ਹੀ ਮੋਕਸ਼ ਦਾ ਕਾਰਣ ਮੰਨਦੇ ਹਨ । (3) : ਟਿੱਪਣੀ ਗਾਥਾ-l (1) ਕ੍ਰਿਆਵਾਦੀ ਪਦਾਰਥ ਹੈ । | ਅਤੇ ਅਕ੍ਰਿਆਵਾਦੀ ਪਦਾਰਥ
ਨਹੀਂ ਹੈ ਇਹ ਮਨਦੇ ਹਨ । ਟਿਪਣੀ-ਗਾਥਾ (2) “ਅਗਿਆਨ ਹੀ ਕਲਿਆਣ ਦਾ ਸਾਧਨ ਹੈ’’ ਅਜਿਹਾ ਆਖਣ ਵਾਲੇ
ਅਗਿਆਨ ਵਾਦੀ ਭਰਮ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਨਹੀਂ। ਕਿਉਂਕਿ ਅਜਿਹੀ ਗੱਲ ਆਖਣ ਲਈ ਵੀ ਗਿਆਨ ਹੀ ਯੋਗ ਵਿਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ । ਕਈ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਸਰਵ ਵਿਆਪਕ ਮੰਨਦੇ ਹਨ । ਕਈ ਸਰਵ ਵਿਆਪਕ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦੇ । ਕਈ ਅੰਗੂਠੇ ਦੇ ਉਪਰਲੇ ਹਿਸੇ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਤਮਾ ਵਾਰੇ ਆਖਦੇ ਹਨ । ਕਈ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਮੂਰਤ (ਸ਼ਕਲ : ਵਾਲੀ) ਆਖਦੇ ਹਨ ਕਈ ਅਮੂਰਤ (ਸ਼ਕਲ ਰਹਿਤ) ਆਖਦੇ ਹਨ । ਕੋਈ ਆਖਦੇ ਹਨ ਆਤਮਾ ਦਿਲ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੀ । ਕੋਈ ਮੱਥੇ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਸਾਰੇ ਅਗਿਆਨਵਾਦੀ ਆਤਮਾ ਵਾਰੇ ਇਕ : ਮੱਤ ਨਹੀਂ
ਅਗਿਆਨਵਾਦੀ ਸਰਵੁੱਗਤਾ ਪ੍ਰਤੀ ਸ਼ੱਕ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਟਿਪਣੀ (3)' ਜੋ ਪੁਰਸ਼ ਮਾਤਰ (ਆਤਮਾ) ਦਾ ਕਲਿਆਣ ਕਰਨ ਵਾਲਾ, ਵਸਤੂ ਦਾ
ਯਥਾਰਥ ਸਵਰੂਪ ਹੈ ' ਉਸਨੂੰ ਸਤਿ ਆਖਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਮੁਕਤੀ ਲਈ ਧਾਰਨ ਸੰਜਮ ਮਾਰਗ ਨੂੰ ਸਤਿ ਆਖਦੇ ਹਨ । ਵਿਨੈਵਾਦੀ ਇਸ ਸਤ ਨੂੰ ਅਸਤ ਝੂਠ ਮੰਨਦੇ ਹਨ । ਸਾਰਿਆਂ ਤੂਤੀ ਵਿਨੈ ਕਰਨ ਨਾਲ ਸਵਰਗ ਤੇ - ਮੁਕਤੀ
(117) :
