________________
ਤਰਾਂ ਦਾ ਗਿਆਨ, ਸਰਵੱਗ ਪੁਰਸ਼ਾ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਤੋਂ ਉਲਟ ਸ਼ਾਸਤਰਾਂ ਦਾ
ਗਿਆਨ !
7-8) ਸਾਦੀ ਸ਼ਰੁਤ ਅਤੇ ਅਨਾਦੀ ਸ਼ਰੁਤ : ਜਿਸ ਦਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਵੇ ਉਹ ਸਾਦੀ ਸ਼ਰੁਤ ਹੈ ਜੋ ਸ਼ੁਰੂ ਰਹਿਤ ਹੈ ਉਹ ਅਨਾਦੀ ਹੈ ।
9-10) ਸਪਰਿਵਸਿਤ ਅਪਰਿਵਸਿਤ ਸ਼ਰੁਤ : ਜਿਸ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋਵੇ ਉਹ ਸਪਰਿਵਸਿਤ ਸ਼ਰੁਤ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਅੰਤ ਨਾ ਹੋਵੇ ਉਹ ਅਪਰਿਵਸਿਤ ਸ਼ਰੁਤ ਹੈ ।
11-12) ਗਮਿਕ ਸ਼ਰੁਤ, ਅਗਿਮਕ ਸ਼ਰੁਤ : ਜਿਸ ਵਿਚ ਸਾਫ ਪਾਠ ਹੋਵੇ । ਉਹ ਗਮਿਕ ਸ਼ਰੂਤ ਹੈ । ਜਿਸ ਦਾ ਪਾਠ ਅੋਜਲ ਹੋਵੇ ਉਹ ਅਗਮਿਕ ਸ਼ਰੁਤ ਹੈ ! 13-14) ਅੰਗ ਪ੍ਰਵਿਸ਼ਟ ਅਤੇ ਅੰਗ ਬਾਹਰ : 11 ਅੰਗ, ਪ੍ਰਵਿਸ਼ਟ ਹਨ ਅਤੇ 12 ਉਪਾਂਗ
ਅੰਗ ਵਾਹਰ ਹਨ।
ਸਮਿਅਕ ਸ਼ਾਸਤਰ ਵੀਤਰਾਗ ਪੁਰਸ਼ਾ ਰਾਹੀਂ ਆਖੇ, ਨਾ ਬਦਲਣਯੋਗ, ਤੱਤਵਾਂ ਦਾ ਗਿਆਨ ਕਰਾਉਣ ਵਾਲੇ, ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਹਿੱਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਹਨ । ਸੋ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦਾ ਗਿਆਨ ਪਰਮ ਆਵਸ਼ਕ ਹੈ ।
ਅਵਧੀ ਗਿਆਨ
ਇੰਦਰੀਆਂ ਤੇ ਮਨ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਆਤਮਾ ਜਿਸ ਗਿਆਨ ਦੁਆਰਾ ਮਰਿਆਦਾ ਦੇ ਅੰਦਰ ਰੂਪੀ (ਸ਼ਕਲ ਵਾਲੇ) ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਗਿਆਨ ਹੋਵੇ ਉਹ ਅਵਧੀ ਗਿਆਨ ਹੈ । ਅਵਧੀ ਗਿਆਨ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੈ । ਨਾਰਕੀ ਦੇਵਤੇ ਦਾ ਗਿਆਨ ਭੱਵ ਪ੍ਰਤਯ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਨਮ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮੌਤ ਤਕ
ਚਲਦਾ ਹੈ ।
ਮਨੁੱਖਾਂ ਅਤੇ ਪਸ਼ੂ ਗਤੀ ਦੇ ਜੀਵਾਂ ਦਾ ਗਿਆਨ ਗੁਣ ਪ੍ਰਤਯ ਹੈ । ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਗਿਆਨ ਤੱਪ ਕਾਰਣ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਸੋ ਮਨੁੱਖ ਅਤੇ ਪਸ਼ੂ ਗਤੀ ਦੇ ਜੀਵਾਂ ਵਿਚ ਇਹ ਗਿਆਨ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਹੋਂਦ ਤੋਂ ਵਧ ਜਾਂ ਘੱਟ ਉਨਾ ਦੇ ਧਰਮ ਧਿਆਨ ਅਨੁਸਾਰ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਮਨ ਵਭ ਗਿਆਨ
ਜਿਸ ਗਿਆਨ ਰਾਹੀਂ ਢਾਈ ਦੀਪ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਮਨ ਵਾਲੇ (ਸੰਗੀ) ਪੰਜ ਇੰਦਰੀਆਂ ਵਾਲੇ ਜੀਵਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰਲੇ ਮਨ ਦੀ ਗੱਲ ਜਾਣੀ ਜਾ ਸਕੇ, ਓਹ ਮਨ ਪ੍ਰਯਵਭ ਗਿਆਨ ਹੈ । ਇਹ ਪ੍ਰਤੱਖ ਗਿਆਨ ਹੈ । ਜਦ ਨਿਰਮਲ ਆਤਮਾ ਮਨ ਰਾਹੀਂ ਵਿਚਾਰ ਕਰਦੀ ਹੈ ਚਿੰਤਨ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਮਨ ਵਰਗਨਾ ਦੇ ਅਕਾਰ ਦੀ ਰਚਨਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਮਨ ਦੇ ਪਰਿਆਏ (ਅਵਸਥਾਵਾਂ) ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹ ਗਿਆਨ ਵਿਕਸ਼ਿਤ ਮਨ ਵਾਲੇ ਸੰਗੀ ਪੰਜ ਇੰਦਰੀਆਂ ਪ੍ਰਾਣੀ ਨੂੰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਗਿਆਨ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੈ ।
੧੧੯
