________________
-ਸਮਣ ਸੂਤਰ (686) ਜੀਵ ਨੂੰ ਅਕਸ਼ ਵੀ ਆਖਦੇ ਹਨ ਜੋ ਗਿਆਨ ਰੂਪ ਵਿਚ ਸਭ ਪਦਾਰਥਾਂ ਵਿਚ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉਹ ਹੀ ਅਕਸ਼ ਜਾਂ ਜੀਵ ਹੈ ਜਾਂ ਜੋ ਤਿੰਨ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸਾਰੀ ਧਨ ਦੌਲਤ ਭੋਗਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਅਕਸ਼ ਜਾਂ ਜੀਵ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਕਸ਼ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਦੋ ਅਰਥ ਹਨ। ਉਹ ਅਕਸ਼ ਤੋਂ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਤੱਖ ਅਖਵਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਤਿੰਨ ਭੇਦ ਹਨ, ਇਹ ਤਿੰਨ ਭੇਦ ਹਨ (1) ਅਵਧੀ (2) ਮਨ ਪਰਿਆਏ (3) ਕੇਵਲ।
(687) ਪੁਦਰਾਲ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਦਰੱਵ ਇੰਦਰੀਆਂ ਅਤੇ ਮਨ ‘ਅਕਸ਼ ਭਾਵ ਜੀਵ ਤੋਂ ‘ਪਰ (ਭਿੰਨ) ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਗਿਆਨ ਪਰੋਕਸ਼ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਧੂੰਏਂ ਤੋਂ ਅੱਗ ਦਾ ਗਿਆਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਕਸ਼ ਗਿਆਨ ਵੀ ‘ਪਰ’ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
(688) ਜੀਵ ਦੇ ਮਤੀ ਅਤੇ ਸ਼ਰੁਤ ਗਿਆਨ ਪਰਮਿੱਤਕ (ਮਨ ਤੇ ਇੰਦਰੀਆਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਗਿਆਨ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਰੋਕਸ਼ ਹਨ। ਅਰਥਾਤ ਅੰਦਾਜ਼ੇ ਕਾਰਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਅਰਥ ਪਰਮਿੱਤਕ) ਹੈ।
(689)ਧੂੰਏਂ ਆਦਿ ਨਾਲ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਅੱਗ ਦਾ ਗਿਆਨ ਇਕ ਪੱਖੋਂ ਪਰੋਕਸ਼ ਹੈ। ਅਵਧੀ, ਮਨ ਪਰਿਆਏ ਅਤੇ ਕੇਵਲ ਇਹ ਤਿੰਨ ਗਿਆਨ ਇਕ ਪੱਖੋਂ ਹੀ ਪ੍ਰਤੱਖ ਹਨ। ਪਰ ਇੰਦਰੀਆਂ ਅਤੇ ਮਨ ਨਾਲ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਮਤੀ ਗਿਆਨ ਲੋਕ ਵਿਵਹਾਰ ਪੱਖੋਂ ਪ੍ਰਤੱਖ ਹੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਸੰਵਿਵਹਾਰਿਕ ਪ੍ਰਤੱਖ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ।
140
