________________
अर्थशास्त्राच्या गवाक्षातून
निगडित आहेत. परंतु पाचवा अतिचार हा, सामाजिक दृष्टीने अतिशय महत्त्वाचा ठरतो. त्याचे नाव आहे, ‘कूटलेखकरण', अर्थात् खोटी कागदपत्रे बनविणे.
अर्थशास्त्राच्या ८० व्या अध्यायात कौटिल्य म्हणतो, 'जे कोणी बनावट कागदपत्रे तयार करतील, त्यांना हद्दपारीची शिक्षा ठोठवावी'. ८६ व्या अध्यायात एक संपूर्ण परिच्छेद अशा लेखनिकासाठी आला आहे, की जो कागदपत्र बनविताना त्यातील वस्तुस्थिती बदलतो, शब्दावली बदलतो, काही नव्या गोष्टी त्यात टाकतो किंवा कागदपत्रांचा चुकीचा अन्वयार्थ काढतो. अशा प्रकारचे 'कूटलेख' तयार करणाऱ्याला आणि करविणाऱ्याला, जबर दंडाची शिक्षा दिली आहे. कौटिल्याने फसवाफसवीची लिखापढी करणाऱ्यांच्या, अनेक युक्त्या - प्रयुक्त्यांचा निर्देश आणि निषेध, याच अध्यायात केला आहे.
८९ व्या अध्यायात ‘कन्याप्रक्रम' या शीर्षकाखाली, विवाहाच्या वेळी होणाऱ्या खोट्या गोष्टींवर, प्रकाश टाकला आहे. श्रावकाचारात 'कन्यालीक' या अतिचाराखाली, विवाहासंबंधीच्या अपलापांचा, चांगलाच समाचार घेतला आहे. पशूंच्या खरेदी-विक्रीच्या व्यवहारात खोटेपणा करण्याच्या अतिचारास, जैनांनी 'गवालीक' असे म्हटले आहे. अर्थशास्त्राच्या ५०, ५१ आणि ५२ या अध्यायातील विवेचनात, पशुसंबंधींच्या व्यवहारातील खोटेपणाबद्दल, दंड वसूल करण्यास सांगितले आहे. जमिनीसंबंधीच्या खरेदी-विक्रीच्या व्यवहारात खोटेपणा करणे म्हणजे श्रावकाचाराच्या दृष्टीने 'भूम्यलीक' होय. अर्थशास्त्राच्या ६४, ६५ व ६६ व्या अध्यायात, जमिनीसंबंधीच्या सर्व गुन्ह्यांची बारकाईने नोंद केली आहे. या अध्यायांमध्ये जंगम मालमत्ता, त्यांची खरेदीखते, जमिनीबाबतची कागदपत्रे इ. जमिनीसंबंधीच्या अनेक गोष्टी, कौटिल्य विचारात घेतो. जैनांनी ‘भूम्यलीक’ या अतिचाराखाली, हे सर्व विषय संकलित केलेले दिसतात.
चराऊ
२५८
