________________
अर्थशास्त्राच्या गवाक्षातून
मुण्डी आणि जटिल दोन्ही प्रकारच्या भिक्षूनी, वेषांतर करून, समाजात फिरून वेगवेगळ्या खबरी राजाला पोहचवाव्यात, अशी कौटिल्याची अपेक्षा आहे. याबाबत अर्थशास्त्रातीत पुढील विधाने खूपच बोलकी आहेत.
पाषण्डी लोकांनी परराज्यात दूत म्हणून जाऊ नये. (अध्याय १६) गरज भासेल तेव्हा पाषण्डी लोकांची, धर्मकार्यासाठी जमविलेली रक्कम, हरण करून ती राज्याच्या कोशात भरावी. (अध्याय १८) पाषंडांची आणि चांडाळांची वस्ती, गावाबाहेरच्या स्मशानापलिकडे असावी. (अध्याय २५) पाषण्डी लोकांच्या वस्त्यांची वारंवार झडती घ्यावी. (अध्याय ५७) पाषण्डी लोकांनी आणि आश्रमवासींनी, शांततेने एकत्र रहावे. उपद्रव दिल्यास कडक शासन होईल. (अध्याय ७३)
पाषण्ड या शब्दाचा प्राकृत प्रतिशब्द, ‘पासंड' असा आहे. आवश्यकसूत्रात सम्यक्त्वाच्या अतिचाराच्या संदर्भात, ‘परपासंड' या शब्दाचा वापर केलेला दिसतो. कौटिलीय अर्थशास्त्राचे आणि समग्र आवश्यक साहित्याचे, एक विशेष नाते आहे हे पूर्वीच सांगितले आहे. इसवी सनाच्या ६-७ व्या शतकातील आवश्यकचूर्णीत, चाणक्याचे जवळ-जवळ पूर्ण चरित्रच येते. त्यानंतरच्या काही शतकांमध्ये जैन कथासाहित्यात, चाणक्याविषयीच्या आख्यायिकांनी, लोकप्रियतेचा कळस गाठलेला दिसतो. चाणक्याने वारंवार वापरलेल्या पाषण्ड' शब्दावर, जैन आचार्य अडखळलेले दिसतात. साहजिकच चूर्णीकाराने ‘परपासण्डप्रशंसा', या शीर्षकाखाली चाणक्यालाच जैन श्रावक संबोधून त्याने ब्राह्मण साधूंची चुकीने स्तुती केली असे रंगविले आहे (आवश्यकचूर्णी भाग २,
२४५
