________________
अर्थशास्त्राच्या गवाक्षातून
असो वा पुरुष, जर का आत्महत्या केली आणि त्यावेळी जर तो क्रोधाच्या, सूडाच्या आणि इतर पापभावनांनी प्रेरित असेल, शिवाय जर एखाद्याने इतरांना सूडभावनेने प्रेरित केले असेल तर, अशा व्यक्तीच्या मृत्यूच्या उपरांत, त्याच्या पायाला एक दोरखंड बांधावा. एखाद्या नीचजातीय व्यक्तीने, तो दोर हाताला धरून त्या प्रेताला राजरस्त्यांवरून फरफटत न्यावे. अशा दुष्ट व्यक्तीच्या नातेवाईकांना, त्याचे धार्मिक श्राद्धविधी करण्यास मनाई करावी. या राजाज्ञेचे जो पालन करणार नाही, त्याला वरील प्रकारचीच शिक्षा द्यावी."
अर्धमागधी भाषेतील भगवतीसूत्र नावाच्या ग्रंथामधील १५ व्या शतकात (प्रकरणात) 'गोशालक' नावाच्या व्यक्तीच्या दुःखद अंताचे, मृत्यूचे आणि प्रेतविधीचे विस्ताराने वर्णन आढळते. गोशालक हा महावीरांना समकालीन असलेल्या 'आजीविक' संप्रदायाचा नेता असून, त्याने अनेक वर्षे महावीरांबरोबर कडक तपस्या केलेली असते. मात्र आयुष्याच्या अखेरीस, तो महावीरांचा कट्टर प्रतिस्पर्धी बनतो. तपश्चर्येने प्राप्त केलेल्या 'तेजोलेश्या' नावाच्या शक्तीचा, अत्यंत दुष्टतेने तो महावीरांवर प्रयोग करतो. ती तेजोलेश्या उलटते. त्यालाच प्राणघातक ठरते. मृत्यू जवळ आलेला बघून, तो आपल्या निकटवर्तीयांना जवळ
बोलावतो. आपल्या देहसंस्काराविषयी सर्वांना सांगतो की - नो खलु अहं जिणे जिणप्पलावी --- समणे भगवं महावीरे जिणे जिणप्पलावी --- तं तुब्भं णं देवाणुप्पिया ममं कालगयं जाणित्ता वामे पाए सुंबेणं बंधेह, बंधेत्ता तिक्खुत्तो मुहे उट्ठभेह --- सावत्थीए नगरीए --- महापह-पहेसु आकट्ट-विकट्टि करेह । --- महया अणिड्डीअसक्कार-समुदएणं ममं सरीरगस्स नीहरणं करेज्जाह, एवं वदित्ता कालगए। (भगवती, शतक १५, सूत्र १४१)
२२४
