________________
अर्थशास्त्राच्या गवाक्षातून
भरण्यासाठी, मला उद्योग करावाच लागणार आहे. घरी सूत कातण्याचा सराव, मी त्याची पूर्वतयारी म्हणून आधीच करीत आहे.' तेवढ्यात पित्याचे आगमन होते. आईने कातलेल्या सुताचा गुंडा घेऊन, मुलगा पित्याजवळ जातो. त्यांच्याभोवती सुताचे बारा वेढे देतो. पित्याला विनंती करतो की, 'अजून बारा वर्षे थांबा. मग मी कमावता होईन. आईला सूत कातावे लागणार नाही.' पिता मुलाचा हा बालहट्ट पुरवितो.
या कथेचे उदाहरण अशासाठी दिले की, जैन लेखकांनी कथेत विणलेले अर्थशास्त्रीय धागे, त्यात स्पष्ट दिसून येतात. शिवाय जाता-जाता समकालीन सामाजिक परिस्थिती आणि स्त्रियांचे स्थान, यावरही अतिशय चिंतनशील टिप्पणी ते नोंदवून जातात.
(७) अर्थशास्त्राच्या ८७ व्या अध्यायात गुन्हे आणि तत्संबंधी शिक्षांचे विवेचन येते. हात-पाय तोडणे, इतर शरीर - अवयव तोडणे इ. शिक्षांचा त्यात विचार केला आहे. अध्यायाच्या शेवटी म्हटले आहे की, “न्यायाधीशाने गुन्हेगारांना शिक्षा देताना तरतमभाव ठेवला पाहिजे. गुन्हे तीन प्रकारचे असतात - अतिशय क्रूर, मध्यम आणि किरकोळ. न्यायाधीशाने सरसकट शिक्षा न ठोठावता गुन्ह्याचे कारण, उद्दिष्ट, वेळ, जागा, सामाजिक स्थान आणि राजदरबारची प्रतिष्ठा हे सर्व ध्यानात घेऊन, त्यानुसार शिक्षा करावी. "
'विजयकस्तूरसूरि' या आधुनिक जैन मुनींनी 'प्राकृत-विज्ञान-कथा' नावाचा प्राकृत कथासंग्रह प्रकाशित केला आहे. त्यातील 'जारिसो माणवो तारिसी सिक्खा' या कथेत असे चित्रित केले आहे की, गुन्हा एकच असूनही
२२१
